Bazı semtlerin bitmeyen saltanatı, geçmeyen modası var. Bilhassa de eski İstanbul’un hâlâ bir halde karar sürdüğü bir semtse bu. Yedikule mesela… Vakit surların dışında kendi telaşı ve agresifliği içinde akadursun Suriçi’nde neredeyse her bir sokak incelikli vakitlere açılan bir kapı olur. İsmindeki esrardan mı yoksa kendi halindeki duruşundan mı bilinmez, bu özel semt hep bir tanımlanamazlığın ortasında durur.
‘1.500 yıldır kentsel tarım alanı’ üzere afili bir bilgiyi yanımıza alarak semtteki seyahatimize başlayalım. Yedikule Bostanları, milyonluk kentte kendini var eden romantik bir bahçe. Osmanlı’dan bugüne uzanan kuyulardan çıkarılan sularla hâlâ mahsul veren eşsiz bir yer.
Tarihi Yedikule Bostanları Müdafaa Teşebbüsü gönüllülerinden, tarihçi Prof. Dr. Cemal Kafadar buranın ehemmiyetini ve kültürel miras olarak neden korunması gerektiğini anlatırken şöyle diyor: “Toprak arşivdir. Emekle işlenmiş, zanaatla yoğrulmuş bir toprak hafriyat gereci değildir. Surların toprağına baktığınızda yüreğiniz yanar. O bostanlarda kaç bostancının emeği var, ki o topraktan bitkilerin tarihlerini de çıkarmak mümkün. İstanbul’un taşı toprağı altındır dediğimizde, o tabirin içerdiği ironi bir yana, bunu nitekim görebiliriz.”
Evet, artık de karşımızda Yedikule Kapısı… İçeri girdiğinizde sizi karşılayan birinci yapı, haliyle Yedikule Zindanları oluyor. Sanat tarihçileri kaçıncı olduğu konusunda tartışadursun, Büyük Theodosius’un yaptırdığı Altın Kapı’yı, 2. Osman’ın katledildiği Genç Osman Kulesi’ni ve öbür 6 kuleyi ziyaret edin; zira burada tarihin loş ve karanlık tarafları var.
Mihraptaki kapalı oda
İmparatorluğun 16’ncı padişahı olan Osman-ı Sani (Osmanlı Türkçesiyle 2’nci Osman), hepi topu 4 yıl kadar karar sürmüş olsa da ferdî tarihi devam etmiş, merak edilmiş bir sultan. Babası Sultan Ahmet’in onun ismini; hanedanının kurucusu Osman Gazi’den mülhem (ilhamla) koyması, çürümüş Konstantinopolis’i yine fethetmesine bildiri mıydı bilinmez lakin ebediyen ıslahatları yapamamış bir hükümdar imajıyla anılmıştır.
Şimdi otomobil tamircilerinin ve gürültülü caddenin ortasındasınız. Bir kez hangi sokağa girseniz, karşınıza bir eski vakit hoşu çıkıyor. Ancak benden size bir tavsiye; istikametinizi sol tarafa çevirin ve Mimar Sinan’ın son yapıtlarından Hacı Evhad Camisi’ne gidin ve özellikle İznik çinilerini fotoğraflayın. Mescide ismini veren sokaktan sapmayın, biraz daha devam edin, karşınıza Küçük Efendi Külliyesi çıkacak. Baştan haber edeyim; burası 19’uncu asrı mayalayan Türk barokunun bugüne gelen nadide yapılar topluluğundan. İsmini Ayasofya vaizi Feyzullah Şükrü Efendi’den alan bu kompleksin şaşırtan özelliği, imamların namaz kıldırdığı yer olan mihrapta bir saklı odanın olması. Bu ortada yerin altında diğer çilehaneler de mevcut, yeniden su haznelerine dikkat, sizi öbür vakitlere götürebilir.
Hıristiyan Osmanlının Evi
Şimdi tekrar Yedikule’nin içlerine gerçek revan olalım. Ahalinin İmrahor İlyas Bey Camisi diye andığı, eskinin en büyük ve en eski manastırlarından Studios Kilisesi’ni göreceksiniz. 461’de Vaftizci Yahya ismine yaptırılan bu Bizans yapısı, Osmanlı tarihi için de enteresan bir yer. Yıldırım Bayezid’in en küçük oğlu Kasım Çelebi, padişahın en büyük oğlu Süleyman Çelebi tarafından Bizans’a rehin bırakılır. İşte bu genç prens, 1417’deki veba salgınında ölmezden önce Hıristiyan olur ve bu toprağa defnedilir, geçmiş içinde geçmiş…
Manastır şimdilerde atıl bir halde olsa da ‘bir vakitler 700 keşişi barındıracak kadar zenginmiş’ dedikten sonra yolumuza devam edelim.
Halkın Cuma Tekkesi olarak bellediği, tekrar 19’uncu asra tarihlenen tekke-cami formunda inşa edilmiş Uşşakî Camisi’ne yanlışsız adımlayın. Burada, çeşme içindeki taşa işlenmiş, Karahisari’nin elinden çıkma nefis bir yazı var. 1556’da vefat etmiş, ekol sahibi bir hattat olan Ahmed Şemseddin Karahisari’nin bu sanatını kesinlikle kadrajlayın. Mübalağa yok, böylesi bir üsluba çok az tesadüf edersiniz. Bir de ‘Revnakoğlu’nun İstanbul’u’ kitabının ilgili yerlerine de göz atın bir yandan tarihin içinde yürürken.
‘Semte veda ederken Sirkeci-Kazlıçeşme banliyö trenini kullanabilirsiniz’ hatırlatmasını yaptıktan sonra artık yazının sonuna gelelim: Çarpık apartmanlar, estetikten mahrum yerler ne kadar çoksa çiçekli, cumbalı meskenler de o kadar fazla ve içten içe bir yarış halindeler. Bugün bir avuç kalan Ermeni, Rum ve Rumelili nüfusuyla Yedikule, tekrar de bir Yeni Türkü müziği üzere geçiyor vakitten: “Nargilem
duman duman, ah bayıldım aman aman/İstanbul hoş fakat zabitleri pek yaman…”
