Tüm dünya tıpkı soruyu soruyor: İran’ın dini lideri Ayetullah Hamaney nerede? NYT saklandığı yeri yazdı
ABD basınının değerli gazetelerinden The New York Times, bu sorunun yanıtını araştırdı. Gazeteye konuşan üç İranlı yetkili, Hamaney’in bir sığınakta saklandığını, suikast muhtemelliğine karşı önlem olarak dış dünyayla bağlantısı minimuma indirdiğini söyledi.
İran önderinin acil durum savaş planlarına vakıf olduğu vurgulanan yetkililere dayandırılan haberde, Hamaney’in kumandanlarıyla güvendiği bir yardımcısının aracılığıyla irtibat kurduğu ve yerinin bulunmasını zorlaştırmak için elektronik bağlantısı kestiği tabir edildi.
Hamaney’in, en güvendiği kurmaylarının öldürülmesi halinde askeri buyruk komuta zincirini devralacak halefleri belirlediği de haberde altı çizilen bir öbür ayrıntı oldu.
Yetkililer, Hamaney’in ülkedeki üst seviye din adamları ortasından kendisinin öldürülmesi durumunda yerine geçebilecek üç adayı seçtiğini de gazeteye aktardı. The New York Times, Hamaney’in bu atağının, 36 yıllık iktidarının tahminen de en tehlikeli anıyla karşı karşıya olmasının bir göstergesi olduğu yorumunu yaptı.
ABD Başkanı Donald Trump, 17 Haziran günü Truth Social platformundaki hesabından yaptığı paylaşımda, Hamaney’e yönelik sert sözler kullandı ve “Sözde ‘Yüce Lider’in nerede saklandığını tam olarak biliyoruz. O kolay bir gaye, ancak orada inançta. Onu ortadan kaldırmayacağız, en azından şimdilik. Sabrımız tükenmek üzere” dedi. Bu açıklamadan bir gün sonra Israel Hayom gazetesi Tahran’a düzenlenen taarruzda “Hamaney’in yeraltı karargâhının bulunduğu Lavizan’ın” amaç alındığını öne sürdü. Lakin argüman, İran hükümeti tarafından teyit edilmedi. İsrail Savunma Bakanı Yisrael Katz ise İsrail Hava Kuvvetleri savaş uçaklarının “İran rejiminin iç güvenliğinin merkezi olan ve İran diktatörünün baskılarının ana kolu olan binayı yok ettiğini” öne sürdü. “Söz verdiğimiz üzere, İran’ın idaresinin sembollerini gaye almaya devam ediyoruz” diyen Katz, Ayetullah ve idaresine “nerede olursa olsun” saldırmaya devam edeceklerini savundu.
YERİNE GEÇEBİLECEK ADAYLARI BELİRLEDİ
Gazeteye konuşan yetkililere nazaran, 86 yaşındaki Ayetullah Hamaney İsrail ya da ABD’nin suikast listesinde olabileceğinin şuurunda. Bu olasılığın gerçekleşmesi ihtimaline karşı önlem alan Hamaney, dini lideri seçmekle görevli Uzmanlar Meclisi’ne, belirlediği üç adaydan birinin acilen seçilmesi için talimat verdi. Böylelikle olağanda aylar süren dini lider seçimi sürecinin mümkün olduğunca kısalmasını amaçlayan Hamaney, savaş ortamında süratli ve meselesiz bir geçişi sağlamanın yanı sıra kendi mirasını da müdafaaya almayı hedefledi.
Johns Hopkins Üniversitesi’nde İran üzerine çalışmalar yapan memleketler arası bağlar uzmanı Vali Nasr, The New York Times’a yaptığı açıklamada, “En değerli öncelik devletin korunması. Bütün bunlar evvelden hesaplanmış pragmatik kararlar” dedi.
İran’da dini liderliğin el değiştirmesi epey hassas bir husus. Siyasi ve dini çevrelerdeki spekülasyonlar ve söylentilerin ötesinde kamuoyunda çok fazla tartışılan bir problem değil. Çok büyük yetkilere sahip olan dini başkanlar İran Silahlı Kuvvetleri’nin başkomutanı, yasama ve yürütme organlarının başı kabul ediliyor. Dini önder tıpkı vakitte Şiiliğin en üst seviye muhafızı yani “Veli Fakih” sıfatına da sahip.
Yetkililer, Hamaney’in kendisi üzere din adamı olan ve İhtilal Muhafızları’na yakınlığıyla bilinen oğlu Mücteba’nın babasının yerine geçeceğine dair söylentiler olduğunu lakin adaylar ortasında bulunmadığını belirtti. İran’ın eski cumhurbaşkanı İbrahim Reisi de 2024 yılında bir helikopter kazasında hayatını kaybetmeden evvel bir sonraki dini başkan olabileceği söylenen isimlerden biriydi.
Hamaney, 1939 yılında İran’ın doğusundaki Meşhed kentinde doğdu. Mütevazı bir din adamının oğlu olarak büyüdü ve genç yaşta dini eğitim almaya başladı. 1960’ların başında, Şah Muhammed İstek Pehlevi’nin ıslahat hareketlerine karşı çıkan muhafazakâr din adamları ortasında yer aldı. Bu periyotta, Ayetullah Ruhullah Humeyni’nin öğretilerinden etkilendi ve onun sürgündeki faaliyetlerine dayanak verdi. Hamaney, Humeyni’nin ideolojisini benimseyerek, İran’da İslami bir ihtilal için gayret etmeye başladı. 1979 yılında gerçekleşen İslam İhtilali’nin akabinde, Hamaney süratle siyasi sahnede değerli bir figür haline geldi. İhtilalin akabinde kurulan hükümette çeşitli vazifelerde bulundu ve 1981 yılında İran Cumhurbaşkanı seçildi. Bu devirde, iç siyasette güç kazanırken, dış siyasette da İran’ın çıkarlarını savunmaya yönelik stratejiler geliştirdi.
Hamaney savaşın başından bu yana iki görüntü iletiyle halka ve dünyaya seslendi
NORMALDE KONUTUNDAN ÇOK AZ ÇIKIYOR
Hamaney savaşın başlangıcından bu yana halkın önüne çıkmadı lakin iki görüntü bildirisi yayınladı. İletilerde teslim olmama yemini eden Hamaney, “İran halkı zoraki bir savaşa karşı duracaktır” diye konuştu.
Normal şartlarda Hamaney, Tahran’ın merkezinde bulunan yüksek güvenlik tedbirleriyle çevrelenmiş bir binada çalışıyor ve yaşıyor. Hamaney, “beyt rehberi” yani önderin meskeni olarak bilinen bu konuttan özel günlerde vaazlar vermek üzere sebeplerle nadiren ayrılıyor. Üst seviye yetkililer ve askeri kumandanlar haftada bir defa buraya gidip Hamaney’e rapor verirken halka seslenişler de buradan yapılıyor.
Hamaney’in liderliğinde, İran’da otoriter bir idare üslubu benimsendi. Reformist hareketler ve muhalefet, sıkı bir formda denetlendi ve baskı altına alındı. Bilhassa 1990’lı yıllarda, muhalifler ve reformistler üzerinde artan baskılar, İran’da siyasi çeşitliliğin azalmasına neden oldu. Hamaney, rejimin ideolojik bütünlüğünü korumak ismine, reformist hareketlere karşı sert tavır sergiledi. Dış siyasette, Hamaney’in liderliğinde İran, ‘direniş ekseni’ olarak isimlendirilen bir strateji geliştirdi. Bu strateji çerçevesinde, İran; Hizbullah (Lübnan), Hamas (Filistin), Husiler (Yemen) ve Şii milis kümeleri üzere aktörlerle ittifaklar kurarak bölgesel nüfuzunu artırmaya çalıştı. Lakin son yıllarda, bu stratejinin sonları zorlanmaya başlandı. Bilhassa İsrail’in bölgedeki tesirini artırması ve İran’ın vekil güçlerine yönelik operasyonlar, bu stratejinin aktifliğini sorgulattı.
Hamaney’in konutundan çıkıp sığınağa yerleşmesi, İranlı yetkililerin iki cephede savaş verildiğine ait açıklamalarının da bir yansıması. Kelam konusu cephelerin birincisi askeri üsler, nükleer tesisler, kritik güç altyapıları ile ordu kumandanları ve nükleer programı yürüten bilim insanlarının konutlarına yapılan hava taarruzları. İkinci cephe ise İsrail’in İran topraklarındaki bilinmeyen casuslarının ve işbirlikçilerinin dronlarla yürüttüğü ataklar. Bu ataklar güç santrallerini ve askeri yapıları maksat alıyor.
İran’da günlerdir devam eden geniş çaplı protestolarda halk bayraklar ve Hamaney portreleriyle yürüyor
AJANLARIN HAMANEY’E KADAR SIZMASINDAN KORKULUYOR
The New York Times’a konuşan İranlı yetkililer, İsrail’in İran’ın güvenlik ve istihbarat kademelerinin en üst düzeylerine dahi sızmış olabileceği endişesinin İran’ın güç yapısını sarstığını söyledi.
İran Meclisi Başkanı General Muhammed Galibaf’ın danışmanlarından Mehdi Muhammedi, savaşı tahlil ettiği ses kaydında, “Çok büyük bir güvenlik ve istihbarat ihlalimiz olduğu açık. Bunu inkâr etmenin manası yok. Üst seviye kumandanlarımızın hepsi bir saat içinde suikasta uğradı” dedi.
Muhammedi, İran’ın en büyük başarısızlığının, füzeleri ve dron kesimlerini aylar boyunca İran’a taşımış olan İsrailli casusların keşfedilememesi olduğunu kelamlarına ekledi.
Yetkililer, İran’ın önder takımlarını endişelendiren üç noktayı da açıkladı. Bu kaygılardan birincisi yani ABD’nin savaşa girmesi, hafta sonu gerçekleşti. Hamaney’in de bir suikastın amacı olması ve İran’ın kritik alt yapısına düzenlenen yıkıcı atakların sayısının artması da İranlı yetkililerin sıraladığı tasa noktaları oldu.
İran’ın nükleer programı, Hamaney’in liderliğinde değerli bir dış siyaset sorunu haline geldi. 1990’lı yıllarda nükleer silahların geliştirilmesini yasaklayan bir fetva verdi. Lakin bu fetvanın samimiyeti ve uygulanabilirliği, milletlerarası toplum tarafından sorgulandı. 2015 yılında imzalanan nükleer muahede (JCPOA), İran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlamayı amaçladı. Fakat muahedenin uygulanmasındaki zorluklar ve ABD’nin mutabakattan çekilmesi, İran’ın nükleer programına yönelik tansiyonları artırdı.
AJANLARA KARŞI ÇOK SIKI GÜVENLİK TEDBİRLERİ ALINDI
İran’ın üst seviye takımları ortasında suikast ve sızma telaşları o kadar yaygın ki, İstihbarat Bakanlığı bir dizi güvenlik tedbiri açıkladı. Yetkililere irtibat için cep telefonlarını ve öteki elektronik aygıtları kullanmamaları söylendi. İki İranlı yetkiliye nazaran, tüm üst seviye sivil ve askeri yöneticilere, yerin altında kalmaları da emredildi.
İstihbarat Bakanlığı ya da İran Silahlı Kuvvetleri neredeyse her gün halka, kuşkulu gördükleri şahıs ve araçları ihbar etmeleri, hassas tesislere yönelik akınların fotoğraflarını ve görüntülerini çekmekten kaçınmaları için davet yapıyor.
İran’ın dış dünyayla bağlantısı de epeyce sonlu. İnternet irtibatı neredeyse büsbütün kesilmiş durumda ve öbür ülkelerden İran’a telefonla yapılan aramalar engelleniyor.
Telekomünikasyon Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, bu tedbirlerin alandaki düşman casuslarını bulmak ve hücum başlatma marifetlerini ortadan kaldırmak için alındığı vurgulandı.
Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın bağlantı yöneticisi Ali Ahmediniye, “Güvenlik aygıtı, bu kritik periyotta internetin sivillerin hayatlarına ve geçimlerine ziyan verecek halde berbata kullanıldığı sonucuna varmıştır. İnterneti kapatarak internetimizin emniyetini koruyoruz” tabirlerini kullandı.
Son yıllarda ise İran’da ekonomik zorluklar, işsizlik ve yolsuzluk üzere problemler halk ortasında huzursuzluğa yol açtı. Bu durum, 2019 yılında başlayan ve 2022’de doruğa ulaşan protesto dalgalarına neden oldu. Protestolar, bilhassa bayan hakları, özgürlük ve ekonomik adalet talepleriyle şekillendi. Hamaney’in bu protestolara karşı sert müdahaleleri, rejime olan itimadı sarstı. Bölgesel seviyede ise, İran’ın klasik müttefiki olan Suriye’deki Beşar Esad rejiminin 2024 yılında düşmesi, İran’ın bölgesel stratejisini olumsuz etkiledi. Bu gelişme, İran’ın ‘direniş ekseni’ stratejisinin aktifliğini sorgulattı ve Hamaney’in liderliğine yönelik tenkitleri artırdı.
