Trump ‘çok yüksek’, Putin ‘olağanüstü’ demişti | Tartışma bitmiyor: Elon Musk’ın IQ’su kaç?

Elon Musk’ın zekasının çan eğrisindeki yeri, aylardır internetin tanınan tartışma konuları arasında. ABD Başkanı Donald Trump, Musk’ı “çok yüksek IQ’lu biri” olarak tanımladı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Musk için “olağanüstü bir insan, böylesi az bulunur” tabirlerini kullandı.

Kaleme aldığı Musk biyografisiyle tanınan Seth Abramson, X platformundaki paylaşımında, teknoloji milyarderinin IQ’sunun 100 ile 110 ortasında olduğunu varsayım ettiğini ve daha yüksek bir pahaya dair hiçbir ispat olmadığını belirtti. İktisat yorumcusu Noah Smith ise Musk’ın SAT puanına dayanarak IQ’sunun 130’un üzerinde olduğunu öne sürdü.

Ortaya çıkan bir ekran imajına nazaran, Fox News, Sociosite isimli bir web sitesine atıfta bulunarak bu sayıyı 155 olarak verdi. Anket uzmanı Nate Silver, Musk’ın “muhtemelen bir dahi” olduğunu argüman etti. Yüksek IQ’nun hem güzel hem de makûs özellikler için bir güçlendirici olabileceği teorisini ortaya atan Silver, bu nedenle Musk’ın her vakit bir dahi üzere görünmeyebileceğini söyledi.

Musk’ın IQ’su hakkında konuşurken aslında ne kastediyoruz? Bu, bir zekâ testinden aldığı bir puan değil; bu türlü bir teste girmişse bile sonuçları kamuoyuna açıklanmadı. Daha fazla Musk’ın başarılarına, servetine, biyografisine ve şahsî imajına bakarak IQ’sunu kestirim etmeye çalışıyoruz. Yüksek bir kestirimde bulunmak, Musk’ın evvel teknoloji dalındaki artık de siyasetteki süratli yükselişini açıklamaya yarıyor.

Trump, mart ayında Beyaz Saray’ın önünde Musk ile fotoğraf çektirirken, bahçeye süreksiz bir Tesla standı kurulmuştu. Lider, Amerikalıları bu otomobilleri almaya ve Musk’ın zekâsı ile başarısı ortasındaki ilişkiyi doğrulamaya teşvik ederek, “yüksek IQ’lu insanlarımız ihmal etmemeliyiz, zira onlardan çok fazla yok” dedi.

DÜŞÜK IQ’LULAR VE YÜKSEK IQ’LULAR

Psikologlar, bir asırdan uzun bir müddettir IQ testinin bir kişinin doğuştan gelen zekasını ne kadar ölçebildiğini (veya bu türlü bir şeyin var olup olmadığını) tartışıyor. Artık ise “IQ” kavramı testin kendisinden ayrılarak, yeni bir siyasi seçkinin güçlenmesine bilimsel bir görünüm kazandırma telaffuzunun bir modülü oldu.

IQ, yalnızca zeki olduğunu düşünenler için değil, tıpkı vakitte herkesten daha zeki olduğunu düşünenler için de tercih edilen bir terim. Amerikalılar uzun vakittir IQ’ya ve onun sağladığı insanları sıralama sistemlerine takıntılılar, lakin bu takıntı nadiren bu kadar açık, bu kadar daima ve bu kadar üst seviyede söz ediliyor. En güçlü insanlardan kimileri için IQ, bir kişinin bütünsel ölçüsü ve argüman ettikleri gücün bir münasebeti haline geldi.

Trump, ikinci başkanlık devrinde yaptığı birinci açıklamalarda Kamala Harris ve Temsilciler Meclisi üyesi Al Green hakkında “düşük IQ’lu bireyler”, kripto para destekçileri, Musk, Musk’ın 4 yaşındaki oğlu hakkında da “yüksek IQ’lu bireyler” tabirlerini kullanmıştı.

Ancak IQ’ya yönelik daha geniş bir kamuoyu hayranlığı da kelam konusu. Örneğin Devlet Verimliliği Bakanlığı (DOGE) “süper yüksek IQ’lu” adaylar arıyordu. Lider Yardımcısı JD Vance, X’te İngiliz eski diplomat Rory Stewart’a “110 IQ’su var ve 130 IQ’su olduğunu sanıyor” diyerek hakaret etti. Şubat ayında üst seviye bir Trump idaresi yetkilisi, CHIPS Program Ofisi çalışanlarından SAT yahut IQ puanlarını vermelerini istedi.

Eğitim ve destekler yoluyla IQ’yu artırmaya duyulan ilgi, erkek hâkim internet kültürü ile ebeveynlik interneti ortasında bir köprü kuruyor. İngiltere ve Romanya’da insan kaçakçılığı suçlamalarıyla karşı karşıya olan, kendini “kadın düşmanı” ve çevrimiçi erkeklik ikonu ilan eden Andrew Tate, IQ’sunun 140’ın üzerinde olduğunu sav ediyor ve bir podcast’te “amansız muvaffakiyet için beyninizi nasıl yine programlayacağınız” konusunda konuşmalar yapıyordu.

Reddit’in kurucu ortağı Alexis Ohanian ve risk sermayedarı Peter Thiel tarafından desteklenen bir genetik test şirketi olan Nucleus, geçen yıl “DNA’nıza dayalı bir zekâ puanı” hesapladığını argüman eden bir testle dikkat çekti. Muharrir Max Read’in yakın vakitte belirttiği üzere, birtakım X kullanıcıları, güya temelde daha az insanmışlar üzere, görünüşe nazaran önemli bir biçimde “düşük IQ’lu” insanların dünyayı nasıl deneyimlediğini sormaya başladı.

İNSANLARI SIRALAMA SİSTEMİ

Zekâ testleri 20’nci yüzyılda ortaya çıktı, “IQ” kısaltması ise birinci defa 1922 yılında kullanıldı. Zekâ ölçümünün birinci örneklerinden biri, Francis Galton’ın 1869’da yazdığı “Kalıtsal Deha” isimli kitabında oluşturuldu. Charles Darwin’in kuzeni olan Galton, insan toplumunu “en güçlü olanın hayatta kalması” unsuru etrafında düzenlemeye yönelik kelamda bilimsel bir uğraş olan toplumsal Darwinizm’in de önde gelen savunucularından biriydi.

Hem öjeni ideolojisini hem de psikometri alanını (nesnel ölçümün insan psikolojisi çalışmalarına uygulanması) kuran kişi olarak kabul edilen Galton, kitabında, insan zekâsının istatistiksel bir tahlilini yapmaya çalıştı ve bunun kalıtsal bir özellik olduğunu savundu. “Doğuştan yetenekli” erkeklerle “seçkinliğe ulaşanların” tıpkı bireyler olduğunu argüman eden Galton, çeşitli ünlü İngiliz yargıçlar, devlet adamları ve sanatkarlar ortasındaki ağır genetik ilişkileri gösterdi.

Ardından, araştırmayı bilimselleştiren ya da en azından o denli hissettiren IQ testi geldi. 1905 yılında Fransız psikolog Alfred Binet, psikiyatrist Theodore Simon ile birlikte, özel eğitime gereksinim duyan okul çocuklarını belirlemek gayesiyle birinci zekâ ölçeğini geliştirdi. Amerikalı öjenikçi Lewis Terman, 1916 yılında bu testi uyarlayarak, çalıştığı üniversitenin ismini taşıyan Stanford-Binet ölçeğini oluşturdu. 

KÜLTÜREL ÖNYARGILARI YANSITIYORDU

Terman’ın yaşa nazaran düzenlenmiş birinci testleri kültürel önyargılarını açıkça gösteriyordu: 7 yaşındaki çocuklardan tahta ayakkabılar içinde ağlayan Hollandalı bir kızın fotoğrafını tanım etmeleri; 14 yaşındakilerden bir lider ile bir kral ortasındaki üç farkı sıralamaları; yetişkinlerden ise masalların verdiği dersleri yorumlamaları isteniyordu.

Malcolm Harris, 2023 tarihli “Palo Alto” isimli kitabında Stanford’un öjenik niyet üzerine kurulmuş bir kurum olduğunu yazıyor. Leland Stanford, Stanford Üniversitesi’ni kurmadan evvel, üstün yarış atlarını ağır bir üretim temposuyla sınıflandırmak, eğitmek ve yetiştirmek için “Palo Alto Sistemi” ismini verdiği bir sistem kurdu. Bu sistem bazen zayıf tayların tendonlarının kopmasına neden oluyordu, lakin gelişimlerine çok fazla yatırım yapmadan evvel düşük kaliteli atları ayıklama avantajına sahipti. Stanford bu acımasız sistemi insan başarısına uyguladığında, Silikon Vadisi’nde ve giderek şekillendirdiği Amerika’da zekâ puanlamasıyla ilgili yüzyıllık bir takıntının tohumlarını attı.

Binet-Simon testinin temel bir maksadı vardı: Fransa’daki engelli çocuklar akıl hastanelerine gönderilme tehlikesi altındaydı; tüm öğrencileri tıpkı zekâ ölçeğinde kıymetlendirerek, bu çocukların okullarda kalması ve uygun eğitim için yönlendirilmesi sağlanabilirdi. Fakat Stanford-Binet ölçeği, tüm insanları ölçmek ve sıralamak için kullanılabilecek ve onlara 100 normuna nazaran bir puan verebilecek bir zekâ testine dönüştürüldü. Çok geçmeden Terman kendi oğlu Frederick’i çocuk “dahiler” üzerine bir çalışmaya dahil etti ve bulgularını ABD ordusuna sattı.

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI BİR MEŞRUİYET ARACI OLDU

IQ’nun cezalandırıcı maksatlarla kullanılmasına öncülük eden ABD oldu. Düşük puanlar kimi göçmenlerin ülkeye girişini engellemek, engellileri zorla kısırlaştırmak ve yüksek puanlıları subay durumlarına yükseltirken düşük rütbeli askerleri cepheye sürmek için kullanıldı.

Nazi Almanya’sının işlediği hatalar öjenik fikrin global popülaritesini gölgeledi ve bu sözün reddedilmesine yol açtı. Fakat İkinci Dünya Savaşı’ndaki İngiliz ve Amerikan zaferleri, savaşı organize etmede ve daha genel olarak seçkinleri belirlemede IQ testlerinin kullanımını yasallaştırdı.

1958 yılında İngiliz sosyolog Michael Young, IQ puanları ve uğraşın birleşimi olarak tanımladığı hiyerarşik gücün yeni münasebeti olarak “liyakat” etrafında örgütlenen yeni bir toplumu tanımlamak için “meritokrasi” terimini kullandı.

Young, meritokrasinin, muvaffakiyetin zevklerinden yoksun kalmış lakin yeniden de çocuklarının yahut torunlarının bunları hak edecek kadar zeki ve çalışkan olarak kıymetlendirilebileceği muhtemelliğine tutunan ebeveynler için alımlı olduğunu öne sürdü. Kendi hayatlarının sonuçlarından ne kadar hayal kırıklığına uğramışlarsa, çocuklarının bahtını garanti altına alma konusunda o kadar çaresizleşiyorlardı.

Young’ın satırları günümüzün ebeveynlik anlayışını akla getiriyor. Artık sütten kesme, besleme, masaj üzere her türlü hayat aktivitesi, yürümeye başlayan çocuğun beynini optimize etmek için kullanılabiliyor ve akıllı ebeveynlere, kâfi gayretle çocuklarının küçük dahiler haline getirilebileceği konusunda teminat veriyor.

Stanford Üniversitesi

ZEKÂ BİR ‘META’ OLDUĞUNDA

Ebeveynler meritokratik avantajın son kırıntılarını biriktirmeye çalışırken, zekâ etrafındaki telaffuz de Silikon Vadisi seçkinlerinin güç oyunlarına ahenk sağlıyor. IQ’nun yeni, alaycı kullanımı tahminen de meritokrasinin bir dönüm noktasına ulaştığını gösteriyor. Önemli ve güçlü uğraşlar geride kaldı, IQ testi de o denli. Hayali bir IQ puanının sayısı hiçbir şeye işaret etmiyor, fakat siyasi ve teknolojik gücün birleştiği, siyasi duruşun kapitalist üretimle buluştuğu yer için uygun bir sembol.

Trump, ocak ayındaki zafer mitinginde Palo Alto Sistemi’ni tekrar hatırlattı ve Musk’ın 4 yaşındaki oğlunun çok zeki olduğunu açıkladı. Trump, “Eğer yarış atı teorisine inanıyorsanız, Musk’ın düzgün ve akıllı bir oğlu olduğunu söyleyebilirim” dedi.

Aynı vakitte, “geri zekalı” hakaretinin tekrar canlanması, deha takıntısına karşı bir istikrar ögesi misyonu görüyor. Bu terim bir vakitler zekâ ölçeklerinden elde edilen tıbbi bir tanıydı, daha sonra aşağılayıcı bir tabire dönüştü ve sonunda büyük ölçüde kabul edilemez hale geldi. Fakat artık birtakım risk sermayedarlarının, siyasetçilerin, podcast yayıncılarının ve komedyenlerin konuşmalarında tekrar duyulabiliyor.

Bu birebir vakitte büyük bir siyasi nüfuza sahip bir pozisyonda olan teknoloji oligarkının da gururunu okşuyor. Yüksek IQ, yenilmezlik, refah ve erkeklik manasına gelen genel emelli bir insan sıralama sistemi olarak fonksiyon görüyor. Musk, Thiel ve Sam Altman üzere isimler, biyoteknoloji şirketlerine ve bilgiyi insanüstü fizikî formlara dönüştürmeyi, zeki adamları güçlü adamlar yapmayı ve genetik olarak optimize edilmiş varisler üretmeyi amaçlayan teşebbüslere yatırımlar yapıyor.

Silikon Vadisi’nin şu anda öteki her şeyden daha fazla satmaya çalıştığı eserin yapay zekâ olarak isimlendirilmesi uygun: Özelleştirilebilen ve satılabilen saf bir meta haline getirilmiş bir zekâ vizyonu.

Savunucuları, yapay zekânın insan kapasitesiyle eşleşeceği yahut onu aşacağı anı duyurmak için sabırsızlanıyor. Tüm bu seçkin zekâ ölçme yarışı, “yüksek IQ’lu” teknoloji başkanının zekâ kavramının sahipliğini ele geçirmesi ve sonunda tüm insanları denetimi altına alması için taban hazırlıyor. Musk’ın sahibi olduğu X platformunda paylaştığı üzere: “İnsanlığın dijital muhteşem zekâ için biyolojik bir önyükleyici olduğu giderek daha açık hale geliyor.”

The New York Times’ın “What Is Elon Musk’s I.Q.?” başlıklı haberinden derlenmiştir.