Sivrisinekten 6 kat daha küçük! Geceleri ortaya çıkarak kan emiyorlar… Her yıl bu hastalık yüzünden 60 bin kişi hayatını kaybediyor

Manisa Celal Bayar Üniversitesi (MCBÜ) Tıp Fakültesi Tıbbi Parazitoloji Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Özbilgin, Yakarca sineklerinin Leishmania isimli paraziti taşıyarak insanlarda ölümcül olabilecek hastalıklara yol açabildiğini, bu durumun Manisa’da tropikal hastalık riskini de beraberinde getirdiğini söyledi. Gözle görülmesi sıkıntı olan bu cinsin, sivrisineğin 6’da 1’i kadar olduğunu söyledi ve bu sineklere karşı vatandaşları uyardı.

Özbilgin, dünyada her yıl yaklaşık 2,5 milyon kişinin Leishmania paraziti nedeniyle hastalandığını bu hastalıktan 60 bin kişinin hayatını kaybettiğini kelamlarına ekledi.

Peki bu çeşit, ülkemizde yaygın bir sinek tipi mü?
Leishmania paraziti insanlara nasıl bulaşıyor?
Ülkemizde bu sineklerin en ağır bulunduğu bölgeler nereler?
Kendimizi nasıl koruyabilir?
Tropikal hastalık riski var mı?

İşte 10 Soruda yakarca sinekleri ile ilgili merak edilenler…

1- Son devirde Türkiye genelinde artış gösteren yakarca sinekleri halk ortasında kaygı yaratıyor. Öncelikle yakarca sineklerini nasıl sinek çeşididir?

Dr. Yavuz Turan: Yakarca sineği, kum sineği yahut tatarcık olarak bilinen bu sinekler Diptera grubunda (sinekler) Psychodidae familyasından ve Phlebotomus Loew 1845 cinsine ilişkin olan tiplerdir. Bu sinekler hastalık etkeni olan Leishmania cinsine ilişkin olan tipleri taşırlar. Leishmania çeşitleri tek hücreli parazit cinslerdir. Bu parazitlerin yapmış olduğu hastalığa Leishmaniasis denir.

2- Bu sineklerin taşıdığı Leishmania paraziti ne kadar tehlikeli?

Prof. Dr. Yasemin Ersoy: Yakarca sineklerinin esas bulaştırdığı hastalıklardan biri Leishmania tipi protozoa dediğimiz tek hücreli parazittir. Son yıllarda olay sayılarında artıştan bahsediliyor. Bu alışılmış ki bildirim sisteminde iyileştirmeler ile de bağlı olabilir.

Üç cins vardır. Deri tutulumu yapan “Kutanöz leishmaniasis” etkeni ile organ tutulumu “visseral leishmaniasis” etkeni farklıdır. Deri tutulumu öteki ismiyle şark çıbanıdır. Tatarcığın ısırmasıyla bulaşır ve ısırdığı yerde birkaç hafta ile aylar içerisinde evvel sivilceye benzeyen sonra genişleyerek 6 ay içerisinde üzeri ülser üzere lezyonlar yapar. Çoklukla bedenin açıkta kalan yerlerinde görünür. Bağışıklık bıraktığı için daha çok çocuk yaş kümesinde rastlanır, lakin erişkinlerde de görülebilir.

İç organları tutan Visseral Leishmania hastalığı ise tüm bedeni ilgilendiren bilhassa dalak, karaciğer kemik iliği tutulu ile giden dalak karaciğer büyümesi yüksek ateşle seyreden daha ağır bir tablo yapar kesinlikle tedavi gereken bir durumdur. Leishmania hastalığının en ağır biçimidir.

Mukozal Leishmania hastalığı ise en ender görülen biçimidir. Deriden giren parazit ağız, boğaz burun üzere mukozalarda lezyon yapar.

Dr. Yavuz Turan: Üç farklı klinik tablo oluşturan bu hastalığın iki tipi Türkiye’de görülür. Bunlar Şark Çıbanı ve Kala-Azar’dır. Bu yakarca sinekleri insanları soktuğu vakit bu hastalıkları bulaştırabilir. Şark çıbanı durumunda deride kabarıklığa sebep olur. Bilhassa Akdeniz, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde görülmektedir. Kala-Azar durumunda ise öncelikle ateşlenme, karaciğer ve dalakta büyüme, kansızlık üzere belirtileri verir ve ölümcül olabilir. Kala-Azar da Ege, Akdeniz’de görülmektedir.

3- Leishmania paraziti insanlara nasıl bulaşıyor?

Prof. Dr. Yasemin Ersoy: İnsanlara bulaş esas yakarca dediğimiz bu sineklerin insanları ısırmasıyla bulaşır. Nadiren de olsa leishmania ile kirlenmiş iğne kullanımı (iğne paylaşımı) yahut hasta bireyden yapılan kan transfüzyonu yoluyla da bulaş olabilir. Anne enfekte olmuşsa bebeğine de geçiş olabilir
Dr. Yavuz Turan: Leishmania paraziti Phlebotomus cinsine ilişkin olan sinek çeşitleri aracılığı ile bulaşmaktadır. Bu sinekleri bedeninde bu paraziti taşıdığı vakit insanları sokarak bu parazitleri insan kan sirkülasyonuna aktarır ve bu hastalığa sebep olur.

4-Türkiye’de bu sineklerin en ağır bulunduğu bölgeler nereler? Bu bölgeleri neden tercih ediyorlar?

Dr. Yavuz Turan: Bu cinse ilişkin olan çeşitlerin habitatları çok geniştir. Yüksek bölgelerden deniz düzeyine kadar görülebilir. Bunun dışında iklim şartlarında sıcak seven cinsleri olabildiği üzere soğuk seven çeşitleri de bulunmaktadır. Bilhassa nemli bölgeleri tercih ederler. Bunun dışında, harabeler, mağaralar, ağaç altı üzere alanlarda da görülmektedirler.

5- Riskli bölgelerde bireyler kendilerini nasıl koruyabilir?

Dr. Yavuz Turan: Bu çeşitler gece faal olan sineklerdir. Gündüzleri mümkün olduğunca dinlenebilecekleri nemli, serin ve rüzgârın olmadığı yerleri tercih ederler. Riskli olan bölgelerde beşerler bu sineklerin bulunabileceği habitatlardan mümkün olduğunca uzak durmalıdır. Meskenlerde sineklik hatta çok risk varsa cibinlik kullanılması gerekmektedir. Etrafın kesinlikle pak tutulması lazım. Zira bu hayvanlar çöplük, dışkı, nemli alanlarda üredikleri için üreme alanlarının mümkün olduğunca engellenmesi gerekmektedir.

6- Leishmaniasis hastalığı önlenebilir mi?

Prof. Dr. Yasemin Ersoy: Leishmania hastalığı, bilhassa geceleri ortaya çıkarak kan emen yakarca sineklerden korunmakla mümkün olur. Konutlarımıza pencerelere bu sineklerin girişini önleyecek tel sineklikler, cibinlik kullanımı kapalı giysiler ve yakarcanın üremesini önleyici tedbirlerin alınması gerekir. Gübrelerin ve çöplerin açıkta bırakılmaması, etraftaki su birikintilerinin önlenmesi, ahırlarda gerekli önlemlerin alınması formunda sıralayabiliriz.

6- Yakarca sineği ısırığının öteki sivrisinek ısırığından farkı ne? Kişi yakarca sineği tarafından ısırıldığını nasıl anlar? Hangi belirtiler varsa kesinlikle bir uzmana danışılmalı?

Prof. Dr. Yasemin Ersoy: Yakarcalar küçük kanatları kondukları vakit V biçimini alan sineklerdir. Bir aydan uzun süren genişleme eğilimi gösteren sivilce usulü bu çeşit lezyon deride kabarcık olduğunda doktora başvurulmalıdır. Ateş ve sistemik bulguların varlığında doktora başvurulmalıdır.

Dr. Yavuz Turan: Sivrisinekler gündüz yahut akşam insanları sokabilir. Yakarcalar ekseriyetle gece ve alacakaranlıkta sokar. Yakarca sokması çok hissedilmez beden yanıt verdiği vakit anlaşılabilir, şişlik, kızarıklık ve sonrasında tahminen yara oluşumu kelam konusu olabilir. Sivri sinekte ise ağır kaşıntı ve hafif şişlik olur sonra geçer. Şayet sokulan yerde bir haftadan çok daha uzun şişlik, yara ve hatta deride leke var ise kesinlikle uzmana görünmelidir.

7- Yakarca sinekleriyle çabada hangi teknikler daha tesirli?

Dr. Yavuz Turan: Üstte belirttiğim tedbirler dışında hem sıhhat kuruluşları hem belediyeler kesinlikle faal olmalıdır. Bu sineklerin izlenmesi ve popülasyon takiplerinin yapılması gerekmektedir. Bunun dışında ilaçlama ve etraf bakımı ve paklığı de kıymetlidir.

8- Hayvanlardan insanlara geçiş kelam konusu mu?

Dr. Yavuz Turan: Leishmaniasisin beşere bulaşması için kesinlikle bu sinekler olmalıdır. Zira döngü şu formdadır. Örneğin paraziti taşıyan bir hayvanı (köpek, kedi, kemirgenler, tilki gibi) yakarca sinekleri sokar, bu paraziti bedenlerine alırlar daha sonra bu sinekler insanı sokunca bu paraziti aktarmış olurlar.

9- Bu hastalığa karşı kâfi şuur var mı sizce?

Dr. Yavuz Turan: Açıkçası toplumsal şuurun olduğunu ok düşünmüyorum. Tahminen Şark Çıbanı ve Kala-Azar’ın olduğu bölgelerde beşerler bilgilenmiş olabilir lakin bunun dışında toplumun büyük bir kısmının bilgi sahibi olduğunu zannetmiyorum. Kaldı ki her sokan sineğin sivrisinek olduğunu düşünen büyük bir çoğunluk bulunmaktadır. Bu sebeple kesinlikle bu mevzuda da farkındalık yaratmak ve insanların bilinçlendirilmesi gerektiğini düşünüyorum.

Prof. Dr. Yasemin Ersoy: Türkiye’de bu hastalığa karşı şuur kâfi seviyede değil maalesef. Lakin sıhhat bakanlığının bilgilendirme broşürleri olup korunmaya yönelik hayli yararlı bilgiler içermektedir.
Endemik yahut sporadik hadiseler görülmektedir bir salgın riski şu anki tabloda kelam konusu değildir

10-Türkiye’de tropikal hastalık riski var diyebilir miyiz?

Dr. Yavuz Turan: Şu an için bu risk var demek mümkün değil. Kimi hastalıklar Türkiye’de görülüyor (Leishmaniasis gibi); fakat birden fazla tropikal hastalıklar Türkiye’de şu an görülmemektedir. Lakin şunu unutmamak gerekir ki hastalıkların taşınması kimi etkenlere bağlıdır. Örneğin iklim değişikliği, hastalığın antropojenik tesirlerle taşınabilirliği üzere tesirler gelecekte bu risklerin artmasına sebep olabilir