İklim değişikliği yüzünden dünyayı bekleyen kuraklık, su kıtlığı, çok sıcaklar, göçler… İsrail’in 2023 Ekim ayından bu yana devam eden, binlerce kişinin hayatını yitirdiği Gazze hücumları… Mülteci sorunu… Bayana şiddet olayları…
Her sabah bu haberlerle güne başlıyoruz. Bir toplumsal medya platformunu açıp kaydırmaya başlıyoruz. ‘Gazze’ye besin yardımına müsaade verilmiyor’ görüntüsünün akabinde bir kozmetik eserinin reklamı çıkıyor karşımıza. Resmen 10 yaş genç görünüyormuşsunuz kullandığınızda… ABD’de hudut dışı edilmek için elleri kelepçelenen çocuklara ilişkin olduğu söylenen imajları deniz kenarından yaz tatili fotoğrafları takip ediyor. Ardından ABD Başkanı Trump’ın yapay zekâ yardımıyla hazırladığı, Gazze’yi lüks tatil köyüne çevirdiği görüntü geliyor. Bu tezatlıklarla dolu döngü dakikalarca devam ediyor. Sonra sokağa çıkıp kalabalığa karışıyoruz. Hayatın durması gerektiğini, sistemin çöktüğünü düşündüğümüz noktada kendimiz de
dahil olmak üzere birçok kişinin bir yandan da hayatına devam ettiğini fark ediyoruz. İşte buna uzmanlar hipernormalleştirme (hypernormalization) diyor.
Bu kelimeyi birinci kere Rusya doğumlu Amerikalı antropolog Alexei Yurchak kullanıyor. Yurchak 2005 yılında yayımlanan ‘Everything Was Forever, Until It Was No More: The Last Soviet Generation’ (Her Şey Sonsuza Kadardı, Ta ki Artık Yok Olana Kadar: Son Sovyet Nesli) isimli kitabın müellifi. 1960-1980 ortasında Sovyetler Birliği’ndeki hayatın tezatlıklarını anlatan kitap sistemin çökmekte olduğunu bilmesine karşın kimsenin statükoya karşı bir alternatif hayal edemediğine, siyasetçilerin ve vatandaşların bu yüzden işleyen bir toplum imajını sürdürmeye razı olmalarına değiniyor.
‘Sanki bütün dünya…’
Hipernormalizasyon 2016’da da sinema imalcisi Adam Curtis tarafından kullanıldı ve birebir isimli bir belgesel çekildi. Anlatılanlar özetle şuydu: 1970’lerde Batı’da yaşanan ekonomik krizlerde hükümetler, finans uzmanları ve teknoloji ütopyacıları karmaşık gerçek dünyayı şekillendirmeye çalışmaktan vazgeçip yerine çokuluslu şirketlerin faydasına daha kolay, uydurma bir dünya kurulmasını sağladılar.
Bu kavramın tekrar gündeme gelmesiyse bir TikTok görüntüsüyle oldu. Görüntüde Amerikalı muharrir ve komedyen Ashley Bez başında beresi, üzerinde kabanı şaşkın bir sözle “Özür dilerim, biri bana neler olup bittiğini söyleyebilir mi” diye soruyor ve akabinde sonunu açık bıraktığı cümlelerle konuşmasına devam ediyor: “Neden bu türlü hisseder hale geldik, nasıl her şey bu hale geldi, herkes neden bu halde, güya bütün dünya…”
Tabii karşılık gecikmiyor. Dijital antropolog ve muharrir Rahaf Harfoush çektiği TikTok görüntüsüyle genç bayana seslenip “Merhaba, hipernormalleştirme kulübüne hoşgeldin” diyerek kelamlarına başlıyor. “Burada olduğun için çok üzgünüm” dedikten sonra devam ediyor: “Hissettiğin şey, sistemlerin başarısız olduğunu, işlerin yürümediğini, yapıların çöktüğünü, toplumun bu büyük değişimlerden geçtiğini görmekle buna karşın iktidardaki kurumların ve insanların bunu görmezden gelip her şeyin olduğu üzere devam edeceği üzere davranmaları ortasındaki kopukluk.”
Dünyada yaşananlar karşısında dehşete kapılıyoruz lakin olayları çok normalize etmeyi beceriyoruz. Özetle geçersizlik artık yeni normalimiz.
