Keneler can almaya devam ediyor| Bilhassa boyun bölgesinden ısırırsa çok daha riskli! Uzmanlar Karadeniz ve İç Anadolu’ya dikkat çekiyor

Geçtiğimiz günlerde Tokat’ta Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalığı kuşkusuyla tedavi gören 1,5 yaşındaki Metehan Tütüncü hayatını kaybetti. Metehan’ın cenazesine katılan yakınlarının maske takmaları dikkat çekti.

Geçtiğimiz hafta Sivas’ın Zara ilçesinde KKKA hastalığı kuşkusuyla tedavi gören 35 yaşındaki iki çocuk annesi Çiğdem Keskin hayatını yitirmişti.Sivas Cumhuriyet Üniversitesi’nden yapılan açıklamaya nazaran; bu yıl nisan ve mayıs ayında 8 kişi, KKKA kuşkusuyla hastaneye başvurdu. Bu bireylerden 2’si hayatını kaybetti, 5’i taburcu oldu, 1’in tedavisi ise hala sürüyor.

Bugün de Sivas’ın Yıldızeli ilçesinde Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) hastalığı kuşkusuyla tedavi gören kişi hayatını yitirdi.Hayvancılıkla uğraşan 28 yaşındaki Oğuzhan Aydemir’in karnına 9 gün evvel kene yapıştı. Keneyi kendisi çıkaran Aydemir, rahatsızlanmasının akabinde hastaneye kaldırıldı. KKKA hastalığı kuşkusuyla anestezi ağır bakım servisinde tedavi altına alınan Aydemir, müdahaleye karşın kurtarılamadı.

Her yıl havalar ısınmaya başlayınca maalesef bu üzücü haberleri duymaya başlıyoruz. Pekala yok mu bu hastalıktan korunmanın bir devası? 

KKKA virüsü taşıyan keneler en çok hangi bölgelerde ve hangi periyotta görülüyor?

Her kene ısırığı riskli mi? Neden kimileri vefatla sonuçlanıyor?

Korunmak için alınacak bireysek tedbirler neler?

Kenenin ısırdığı beden bölgesi yaşanan ölümlerde ne kadar tesirli?

Yakın vakitte KKKA taşıyan kenelerin ağır olduğu bölgelerde toprağa çıkmaya hazırlanan Marmara Üniversitesi Biyoloji Bölümü’nden Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji uzmanı Prof. Dr. İftihar Köksal ve Prof. Dr. Süda Tekin ile konuştuk. 11 SORUDA KIRIM KONGO KANAMALI ATEŞİ

EN RİSKLİ BÖLGELER KARADENİZ VE İÇ ANADOLU

1. KKKA virüsünü taşıyan kenelerin yaygın olduğu bölgeler nerelerdir? Hangi bölgeler daha riskli?

Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: KKKA virüsünü taşıyan kenelerin dünyada yaygın olduğu yerler Asya, Avrupa (özellikle doğu kısmı) ve Afrika’dır. Yani Palaearktik Bölge olarak nitelendirdiğimiz bölgelerde bu keneler görülmektedir. Türkiye’de ise bilhassa Karadeniz Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi ve Akdeniz Bölgesi’nde görülmektedir. En riskli bölgeler bilhassa Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesinin güneyi İç Anadolu’nun kuzeyidir.

YAKLAŞIK 850 TIP KENE VAR

2. Virüsün bulaşma yolları nelerdir? Beşerler için en büyük risk kaynağı nedir?

Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Bu virüsü taşıyan bilhassa Hyalomma cinsine ilişkin kenelerin insanı ısırması ile bulaşabildiğini söyleyebiliriz. Bu tıp kenelerin ezilmesi ile beden sıvısı ile temasından bulaşabilir. KKKA virüsünü taşıyan hastaların kan yahut beden sıvısı ile temasta bulaş sağlanabilir yahut bu virüsü taşıyan hayvanların sıvıları ile temastan bulaş olabilir. En büyük risk kaynağı kelam konusu cinse ilişkin cinslerin insanları ısırması ile bulaş sağlanmaktadır.

FARKLI ORGANLARDA KANAMALARA NEDEN OLUYOR

3- KKKA virüsü bedene girdiğinde nasıl etkiliyor? Neden birtakım olaylar mevtle sonuçlanıyor?

Prof. Dr. Süda Tekin: Bu virüs tüm bedendeki damarların yapısını bozar, kanın damar dışına çıkmasına yani farklı organlarda kanamalara neden olur. Göz, diş eti, iç organlar da dahil kanamalar izlenir. Aslında hastalıkta ateş ve devamında gelişen kanama hastalığa ismini verir. Klinik oluştuktan sonra hastalık çoğunlukla ağır geçer ve mevtle sonuçlanma ihtimali %30’dur.

Prof. Dr. İftihar Köksal: KKKA, başka viral kanamalı ateşlerde olduğu üzere ölümcül olabilir. Virüs, kenenin şahsa tutunup kan emmesi sırasında bedene girip ve 1-7 günlük kuluçka mühletinden sonra belirtiler başlar. Hastalığın birinci belirtileri ateş, halsizlik, kas eklem ağrısı, bulantı kusma ve isal üzere belirtiler olup, ikinci kademede kanamalar meydana gelmektedir. 

Kanamaların nedeni virüsün damarlarda önemli hasar yapması ve damar içi pıhtılaşmalar ve trombositlerin azalması ile kanama denetiminin kaybolmasıdır. Kanamalar, deri altı kanama (peteşi, ekimoz), burun kanaması, diş eti kanaması, mide, barsak kanaması, vajinal kanama ve iç organ kanamaları halinde olabilmekte ve hastalar komaya girerek çoklu organ yetmezliği gelişmekte ve vefatla sonuçlanmaktadır. Ülkemizde mevt suratı %4 civarındadır.

SON 12 YILDA İKİYE KATLADI

4- Ülkemizde birinci hadiseler ne vakit yaşandı? Son yıllarda KKKA olaylarında artış yaşandı mı?

Prof. Dr. İftihar Köksal: Hastalık ülkemizde birinci olarak Gümüşhane Kelkit vadisi civarında 2002 ve 2003 yılında dikkatleri çekmiş, birinci hadiseler o vakitler benim de misyon yaptığım Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde tarafımızca viral hemorajik ateş ön tanısı ile takip edilmiştir. Hastalığın etkenini belirlemek için hastalardan alınan serum örnekleri Amerika Birleşik Devletleri’ne gönderilmiş ve hastalık KKKA olarak doğrulandı.

Prof. Dr. Süda Tekin: Araştırmacılar, kene kaynaklı hastalıkların son 12 yılda ikiye katlandığını doğruluyor. Artışın nedenleri ortasında iklim değişikliği, hayvan göçü ve habitat kaybı üzere nedenler var. 

BAHAR AYLARINDA ORTAYA ÇIKIYORLAR

5- Kenelerin faal olduğu mevsimler ve ortamlar nelerdir?

Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Keneler, eklembacaklılar şubesinde bulunan itidalli canlılardır. Bu sebeple keneler sıcak vakitlerde ortaya çıkarlar ve Türkiye’de bahar aylarından itibaren ortaya çıkan keneler yaz aylarında daha faal bir hal alırlar. Bilhassa büyük ve küçükbaş hayvanların olduğu ahırlar, meralar, otlak alanlarda çok rastlanırlar. Burada rastladığı hayvan yahut insanların bedenine geçerek ısırma sonucu bedende beslenmeye başlar. Bu sebeple ormanlık, mera, ahır, piknik alanları üzere ortamlar keneler için en uygun ortamlardır. 

Yakın vakitte ben de proje kapsamında böcek yerine çıkacağım ve Tokat, Çorum, Amasya üzere KKKA virüsünü taşıyan Hyalomma cinsine ilişkin kenelerin bol bulunduğu bölgelerde arazi çalışmaları gerçekleştireceğim.

ARA ORTA BEDEN DENETİMİ YAPILMALI

6. KKKA’dan korunmak için alınabilecek en tesirli ferdî ve toplumsal tedbirler nelerdir?

Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Öncelikle kenelerin bulunabileceği ortamlardan uzak durmak lazım. Bu türlü ortamlara girilecekse kesinlikle dikkatli olunmalıdır. Bu usul ortamlara girildiğinde kesinlikle koruyu kıyafetler ile girilmesi tavsiye edilmektedir. Örneğin açık renkli kıyafetlerin tercih edilmesi gerekmektedir. Böylelikle kıyafet üzerine geçen kenelerin rahatlıkla görülmesi sağlanacaktır. Kısa kollu üst ve alt giysilerden uzak durulmalı. Şayet mümkünse paçaların da çorap içerisine geçirilerek bu bölgelerde bulunulmalıdır. Bu biçim yerlere giriliyorsa ve uzun periyodik kalınıyorsa kesinlikle orta ara beden denetimi yapılmalıdır.

Üstünde kene olup olmadığı, paça kenarları, saç tabanları, koltuk altı, üzere bölgelerin denetimi yapılmalıdır.

Ben toprağa çıktığımda böcek toplamak için bazen kenelerin bulunduğu alanlara giriyorum ve sık sık üstümü denetim ediyorum hatta yanımda bir kişi daha varsa sırtımın, paça arkalarının ve art bedenin denetim edilmesini sağlıyorum. Bunların dışında hayvanları olan insanların kesinlikle hayvanlarının bedeninde kene denetimi yapılması gerekmektedir. Kene ısırması ile karşılaşılırsa mümkünse en yakın sıhhat merkezine gidip uzmanların yardımına başvurulması gerekmektedir. Belediyelere de bu durumlarda kıymetli işler düşmektedir. Çayırlık alanların muhakkak devirlerde kesme süreçlerini yapmaları değerlidir.

ÇAYIRLIK ORMANLIK ALANLARA DİKKAT

7. Virüsü taşıyan keneler hangi ortamlarda daha fazla bulunur? İklim değişikliği yahut çevresel faktörler hastalığın yayılımını etkiliyor mu?

Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Virüsü taşıyan keneler ekseriyetle büyük ve küçük baş hayvanların olduğu bölgelerde, zun otlak, çayırlık alanlarda, ormanlık alanlarda daha fazla bulunurlar. İklim değişikliği ne bağlı olarak sıcaklıkların artması itidalli olan bu canlıların daha uzun mühlet etkin olmalarına sebep olmaktadır. Bunun dışında kenelerin yükseklik açısından daha yüksek alanlara çıkabilmeleri ve habitatlarını genişletmelerine ve değerli zoocoğrafik bariyerlerin aşılabilmesine sebep olarak yayılım alanını genişletebilir. 

HER KENE ISIRIĞI ÖLDÜRMEZ

8.  Her kene ısırığı riskli mi, hangileri mevte neden oluyor?

Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Her kene ısırığı sonunda vefat olacak diye bir durum yok. Bu kenenin tipine ve hastalık taşıyıp taşımamasına bağlı olarak değişir. Örneğin bahsettiğimiz Hyalomma cinsine ilişkin kene cinsleri KKKA virüsünü taşıması durumunda önemli sonuçlara yahut ölümlere sebep olabilir.

Ixodes cinsine ilişkin cinslerin taşıdığı patojenlerle Lyme hastalığına sebep olabilirler. Bunun üzere birkaç hastalık etkeni patojenleri taşıyan keneler de önemli sonuçlara sebep olabilir. Lakin kenelerin hepsi patojen taşımadığı için her kene ısırığında mevt olacak diye bir durum kelam konusu değildir. Birebir vakitte kenenin ısırma mühleti de değerlidir patojenin aktarılması için bazen uzun vakitler gerekebilir. Erken periyotta fark edilirse ve düzgün kene bedenden sökülürse daha hoş sonuçlar alınabilir.

BAŞ-BOYUN BÖLGESİNDEN ISIRIRSA RİSK DAHA YÜKSEK

9. Kenenin ısırdığı beden bölgesi yaşanan ölümlerde ne kadar tesirli?

Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Baş, bilhassa boyun bölgesi üzere yerler beyefendisine yakın olması ve kan damarlarının fazla olması sebebi ile kenenin ısırdığı bölge değerli olabilir. Bu bölgelerde ısırılmak virüsüsün kan sirkülasyonuna çabuk geçmesine sebep olabilir ve bu da daha önemli sonuçlara sebep olabilir.

Ancak bunun dışında baş bölgesi olmasa da çok fazla görülemeyen bölgelerden ısırılma durumunda da ıstıraplar çıkabilir. Zira siz kenenin ısırdığı bölgeyi fark edemezseniz uzun mühlet bedeninizde kalacak ve size patojeni bulaştırması için değerli bir vakit sahip olabilecektir. 

KİMYASAL UĞRAŞ YERİNE BİYOLOJİK ÇABA DESTEKLENMELİ

10. Kenelerle gayrette ekosistemi bozmadan tesirli sistemler var mı?

Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Evet kimyasal uğraş teknikleri çok tercih edilmemesi gerekmektedir. Keneler ile gayret edilirken öbür canlılara, toprağa, suya da ziyan verilebilmektedir. Bu sebeple biyolojik gayret desteklenmeli ve bununla ilgili bilimsel çalışmalar artırılmalıdır. Pekala neler yapılabilir? Kenenin doğal düşmanları ile biyolojik uğraş yapılabilir (Ör: Tavuk, böcek gibi).

Belki doğal kovucularla, biyolojik uğraş organizmaları ile ilgili çalışmaların artırılarak bunlar ile çabanın yapılması sağlanabilir. Lakin her şeyde olduğu üzere en kıymetlisi eğitimdir. İnsanların bu bahiste önemli eğitilmesi ve farkındalık yaratılması en değerli önlemlerden biridir.