Kene istilası mı var? Yeni bulunan tıp hayatımızı nasıl etkileyecek? ‘Diğer cinslere nazaran yayılım suratı daha yüksek”

Son periyotta kene hadiselerinin artışıyla birlikte kamuoyunda telaşlar yükseliyor. Bilhassa İstanbul’da binlerce kişinin kene ısırması nedeniyle hastanelere başvurması, pek çok vilayette KKKA olaylarının can kaybına yol açması bahsin ciddiyetini gözler önüne seriyor. Sağlık Bakanlığı, önceki yıllara kıyasla kene yoğunluğunun besbelli bir formda artmadığını açıklasa da, hadise sayılarındaki dikkat alımlı seyir halk ortasında tedirginliğe neden oluyor.

İstanbul Vilayet Sıhhat Müdürü Doç. Dr. Abdullah Emre Güner, bu yıl İstanbul’da toplam 7200 kene ısırması vakasının sıhhat kuruluşlarına bildirildiğini, bunların 6165’inin nisan, mayıs ve haziran aylarında gerçekleştiğini belirtti lakin İstanbul’da Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) vakası görülmediğini vurguladı.

Keneler ile ilgili bir öteki gelişme de ülkemizde yeni bir kene tıbbın bulunması. Yeni tespit edilen kene Türkiye’deki 56. tıp olarak kayıtlara geçti. Bu kene cinsinin 30’dan fazla hastalık etkenini taşıdığı biliniyor.

Kene olaylarının gündemi meşgul ettiği ve bu yeni kene çeşidinin bulunmasıyla başlarda oluşan soru işaretlerini gidermek için Marmara Üniversitesi, Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı, Zooloji Anabilim Dalı’ndan Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan ile konuştuk. Kendisi, bu hususta bilimsel bilgiler ışığında değerli değerlendirmelerde bulundu. İşte 9 soruda kene evrakı…

DİĞER KENELERE NAZARAN YAYILIM SURATI DAHA YÜKSEK

1. Haemaphysalis longicornis tipi kenenin Türkiye’de tespit edilmesi ne manaya geliyor? Ülkemize yerleştiği ve üremeye başladığı söyleniyor. Bu bizim hayatımızda ne değiştirir? Öteki kenelerden farklı mı?

Yavuz Turan: Haemaphysalis longicornis çeşidi Asya uzun boynuzlu kenesi olarak bilinir. Bu kene tipi isminden da muhakkak olduğu üzere Doğu Asya kökenli bir kenedir. Birebir vakitte Avustralya ve Yeniz Zelanda’da da bulunan bir çeşittir. Lakin bu çeşidin tıpkı vakitte Amerika’da 2017 yılından itibaren bulunduğu da bilinir.

Söz konusu araştırmada Türkiye’den de bulunmuş olması invasive (istilacı) olan bu çeşidin ülkemizde de artık başarılı bir formda yayılma ihtimalinin olduğunu gösterir. Zira Amerika’da birinci kez görüldüğünde bu kene ile çaba teşebbüsleri oldu fakat başarılı olunamadı. Daha sonrasında süratli bir formda yayılım gösterdi. Bu da bu kene ile ülkemizde de birtakım risklerin olabileceği anlamına gelir.

Diğer kenelere nazaran yayılım suratının yüksek olduğu söylenebilir. Öbür kenelerin taşımış olduğu hastalıklar dışında da öbür kimi hastalıkların vektörü olması da bir başka risk olarak görülmektedir.

BAKTERİ KAYNAKLI PATOJENLERİ TAŞIYABİLİR

2. Bu kene cinsinin 30’dan fazla hastalık etkeni taşıdığı belirtiliyor. En büyük sıhhat riskleri nelerdir?

Yavuz Turan: Bu çeşidin taşımış olduğu hastalıklar beşere hem direkt hem de dolaylı tesirleri olabilir. Örneğin theileriosis hayvan hastalığını sığırlara bulaştırabilir. Bu da hayvanda yavru vefatı, kan kaybı ve süt üretiminde kayıplara sebep olabilir. Bu da insanları dolaylı olarak etkileyen tesirleri olarak görülmektedir.

Bunun dışında birtakım bakteri kaynaklı patojenlerin (insanda hastalık yapan) taşınmasında da değerli bir vektördür bu da direkt bir tesir olarak görülmektedir.

Büyük ve küçük baş hayvanlarla birlikte küçük göğüslü cinsleri ve kuşlarda da tesirli olabileceği üzere beşerde da dolaylı ve direkt olumsuz tesirleri bulunmaktadır.

BU CİNSİN TÜRKİYE’DE GÖRÜLMESİ ŞAŞIRTAN MI?

3. Bu tıp Türkiye’ye nasıl geldi? İstilacı bir cins olarak yayılma suratını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Yavuz Turan: Bu istilacı tıbbın ana konakları ekseriyetle küçük ve büyük baş hayvanlardır. Bunun dışında kuş ve öteki küçük göğüslü hayvan cinsleri de konakları olabilir. Konak yelpazesi bu kadar genişken ve yayılma suratı bu kadar yüksekken bu cinsin Türkiye’de de görülmesi şaşırtan değildir. Tıbbın taşınması muhtemelen insan kaynaklı yahut evcil hayvanlar üzerinden olabilir. Partenogenetik olarak çoğalan bir cins olması, yani erkek bireye gereksinim duymadan yavru vermesi bu çeşidin yayılımının başka tiplere nazaran daha süratli olabileceğini söyleyebiliriz.

BU ALANLARDA KORUNAKLI KIYAFET GİYİLMELİ

4. Bu kene tipiyle çaba etmek için hangi tedbirler alınmalı? Ferdî korunma sistemleri nelerdir?

Yavuz Turan: Çaba etmek konusunda çekincelerim olduğunu söyleyebilirim. Amerika’da teşebbüs olmasına karşın bu tıp ile gayret başarılı sonuç vermedi. Bu sebeple öteki tedbirlerin kesinlikle alınması lazım. Burada en kıymetli nokta insanların kendini muhafazası gerektiğidir.

Otluk alanlarda, bilhassa küçükbaş-büyükbaş hayvanların olduğu alanlarda bulunulduğunda korunaklı kıyafetlerin giyinilmesi ve sık sık üst taramasının yapılması gerekir.

5. Haemaphysalis longicornis tipinin yayılımın iklim değişikliğiyle münasebeti var mı? Global ısınma bu tıbbın yayılmasını etkileyebilir mi?

Yavuz Turan: Cinsin yayılım alanlarının otluk alanlar, orman alanları olması ve kuraklık gerilimine karşı güçlü olması bu tıbbın sıcaklık toleransının yüksek olduğunu gösterir. Birebir vakitte partenogenetik olarak çoğalabilmesi hayvanın süratli yayılmasına da yardımcı olacaktır.

Bununla birlikte global ısınmanın tesiri ile kuşların göç yollarının ve vakitlerinin değişimi ile göç eden kuşlara mesken sahipliği yapan ülkemiz için kuşların Türkiye’de artmasına sebep olabilir ki bu da kenelerin taşınmasında kıymetli tesirlere sebep olabilir.

‘İSTANBUL’DA ÇOK FAZLA KENE GÖRMÜYORUM’

6. Son bir ayda İstanbul’da kene ısırması hadiselerinde artış yaşandığı bildirildi. Siz alanda kene popülasyonunda bir artış gözlemliyor musunuz?

Yavuz Turan: Açıkçası ben İstanbul’da yaptığım arazi çalışmalarında çok fazla kene görüyorum diye bir yorum yapamam zira çok az karşılaştım. Artıp artmadığını da belirlemek için kene çalışan akademisyenlerin datalarının incelenmesi gerekir.

ŞEHİR HAYATINA ENTEGRE OLDULAR

7. Kenelerin kent hayatına bu kadar entegre olmaları olağan mi?

Yavuz Turan: Olağan, zira bu kadar konağı varken kenelerin kent hayatında olması da kaçınılmaz bir sondur. Yakın vakitte Kurban Bayramı’nı geçirdik. Küçükbaş ve büyükbaş hayvanlar kent içerisinde pazarlara taşındı. Bu da üzerlerinde bulunan kenelerin kente taşınmasında tesirli oldu.

KENE İSTİLASI VAR MI?

8. Şu an için bir kene istilasından kelam etmek mümkün mü?

Yavuz Turan: Bu istilalardan her vakit bahsedebiliriz. Dünyada antropojenik tesirler sonucunda birçok biyolojik ve mekanik vektör olan hayvanlar ülkeler ortası taşınabilir. Bu olağan ki keneler için de geçerlidir. Kaldı ki Haemaphysalis longicornis tipi bunun en hoş örneklerindendir.