İmgeler insanın içini sızlatıyor… Uzman isimler ayrıntı detay anlattı: Akran zorbalığının önüne nasıl geçeceğiz?

11 Nisan’da Muğla’nın Yatağan ilçesinde, kız öğrenci R.Ş.’nin (13), okulun art bahçesinde kız arkadaşı D.D.’yi (13) darp ettiği anlar cep telefonuyla görüntülendi. Toplumsal medyada paylaşılan imajlar reaksiyon çekerken R.Ş. gözaltına alındı.

Bu olayın akabinde misal bir şiddet haberi bu defa İstanbul’dan geldi. 15-16 yaşındaki 4 kız çocuğu, tıpkı yaştaki arkadaşları olan kızı zalimce dövdü.

Yaşanan bu akran zorbalıkları ne birinci ne de son olacak. Pekala ne yapacağız? Ailelerde, okullarda nasıl tedbirler alacak, ne üzere siyasetler oluşturacağız?

İşte akran zorbalığı hakkında herkesin kesinlikle okuması gereken 7 soru 7 yanıt…

‘OKUL TOPLUMUN FARKLI BİR MODÜLÜ DEĞİL, AYNASIDIR’

1- AKRAN ZORBALIĞI HABERLERİ HER GEÇEN GÜN ARTIYOR. BU SORUN 20 YIL EVVEL DE VARDI HALA DA VAR. PEKALA BU ARTIŞIN SEBEPLERİ NELER OLABİLİR?

Müjdat Ataman: Zorbalığı tek bir değişime ve gelişime indirgemek bir şeyleri gözden kaçırmak manasına gelecektir. Şiddet haberlerine bir vakitler gazetelerin üçüncü sayfaları ayrılırdı. Artık bu haberlere bir sayfa yetmez, yani toplumdaki olumsuz değişimin yansımasıdır okullarda görülenler. Okul toplumun farklı bir kesimi değil toplumun aynasıdır. Akran zorbalığının bariz biçimde artmış olmasının birçok kök nedeni var, bunlardan hangisi baskındır tartışılır lakin birçok nedenin bu olumsuz süreci beslediği bir gerçektir.

Merve Mercan: Bu biçim haberlerin artması toplumun genel ruh halinden aile içi dinamiklere, dijitalleşmenin tesirlerinden okul ortamlarına kadar birçok mevzuyu masaya yatırmayı gerektiriyor. Akran zorbalığındaki artış aslında yalnızca olayların daha fazla yaşanmasından değil, birebir vakitte daha görünür hale gelmesinden kaynaklanıyor. Toplumsal medya, bir yandan çocukların toplumsallaşmasına imkan sağlarken, başka yandan kıyaslama, dışlanma ve sanal zorbalık üzere tehditleri de beraberinde getiriyor. Ayrıyeten dijital içeriklerin kontrolsüz tüketimi, bilhassa şiddet içeren diziler, oyunlar ve görüntüler çocukların şiddeti bir tahlil ya da güç gösterisi olarak algılamasına yol açabiliyor. Bununla birlikte, pandemi sonrası artan ekran müddeti, yalnızlık, hareketsizlik ve toplumsal maharetlerin gereğince gelişememesi de çocukların empati ve sağlıklı irtibat kurma kapasitelerini zayıflatan etkenler olarak karşımıza çıkıyor.

2- AKRAN ZORBALIĞI KREŞ, ANAOKULU ÇAĞINA KADAR İNMİŞ DURUMDA. BU YAŞLARDAKİ ZORBALIĞIN SEBEPLERİ NE OLABİLİR? PAYLAŞIMCI VE SEVGİ DOLU ÇOCUKLAR YETİŞTİREMİYOR MUYUZ ARTIK?

Müjdat Ataman: Öncelikle makus davranış ile zorbalığı ayırmamız gerekiyor. Anaokullarında ya da kreşlerde genel olarak karşılaştığımız hadiseler ‘olumsuz davranış’ örnekleri. Bunları zorbalık sepetine koyarsak içinden çıkılmaz bir duruma gelmiş oluruz. Bu yaşlarda genel olarak karşılaştığımız makûs davranışın temelinde dört duvar ortasına sıkışarak büyüyen çocukların birinci toplumsallaşmalarını gördüğümüz yerin okul olması geliyor. Çocuk oyunla, oyunda öğrenir. Biz çocukların oyunlarını bitirdikçe, onlar da erken çocukluk periyodunda yalnızca yetişkinlere maruz kaldıkça toplumsal duygusal gelişimleri sekteye uğruyor.

3- “EĞİTİM AİLEDE BAŞLAR” DİYE BİR KELAM VARDIR. AKRAN ZORBALIĞININ TEMELLERİ DE AİLEDE ATILIYOR OLABİLİR Mİ? AİLELER NEREDE YANLIŞ YAPIYOR OLABİLİR?

Merve Mercan: “Eğitim ailede başlar” kelamı, akran zorbalığını anlamak açısından son derece değerlidir. Zira çocuklar davranışlarını, sorun çözme hünerlerini ve bireyler ortası bağlantısı büyük oranda aile ortamında öğrenir ve geliştirir. Aile içi irtibat biçimi, çocuğun toplumsal münasebetlerdeki halini direkt tesirler. Ebeveynlerin tavırları; şefkatli, hudut koyabilen, dengeli ve saygılı olduğunda, çocuklar da bu modeli dış dünyada taklit etme eğilimindedir. Lakin otoriter, ihmalkâr ya da çok kollayıcı tavırlar, çocukların toplumsal ve duygusal gelişimini sekteye uğratabilir. Başka yandan hudut koyulmayan, her istediği yapılan ve ‘hayır’ sözüyle karşılaşmamış çocuklar da kendi istekleri dışındaki durumlara tahammül etmekte zorlanabilir. Bu da öfke patlamalarına, saldırganlığa ya da dışlamaya varan davranışlara neden olabilir.

‘ŞİDDET UYGULAMAYAN FAKAT HUDUT KOYABİLEN EBEVEYNLER OLMALIYIZ’

4- ÇOCUKLARIN ŞİDDET EĞİLİMLİ OLMAMASI İÇİN AİLELER NELER YAPMALI?

Müjdat Ataman: Yasaklarla bu işin çözülmeyeceğini görmemiz gerekiyor. Ailede karar vericinin çocuk değil yetişkin olduğunu unutmadan, otoriter olmayan lakin otorite olan anne babalar olmalıyız. Çocuklarını dinleyen, hislerini önemseyen ve hudut koyanlar olmalıyız. Çocuklarımızı bilmediğimiz bir geleceğe hazırlıyoruz. Bu bilmediğimiz gelecekte de eksik olmayan şey sevgi, şartsız kabul olacaktır.

Merve Mercan: Şiddet uygulamayan fakat hudut koyabilen bir ebeveyn olmak ülkü olandır. Çok özgürlük kadar çok katılık da çocuğun davranışlarını olumsuz etkileyebilir. Sağlıklı hudutlar, çocuğun kendini inançta hissetmesini sağlar. Bu itimat ortamında büyüyen çocuklar, hislerini daha sağlıklı formda söz eder ve toplumsal alakalarda daha uyumlu olur. Şiddet barındıran dijital içeriklere maruz kalma durumu da yeniden dikkatle gözlemlenmesi gereken bir nokta. Medya tüketimi denetlenmeli ve şiddetin olağan bir tahlil formülü olmadığını çocuğa anlatacak sohbetler yapılmalıdır. Tıpkı formda, çocuğun toplumsal etrafı de takip edilmeli; zorbalığa maruz kalıp kalmadığı yahut bu türlü davranışlar sergileyip sergilemediği tertipli olarak gözlemlenmelidir. Çocuklara ‘ne yapmamalısın’ demek kadar, ‘ne yapabilirsin’ yollarını göstermenin de çok kıymetli olduğu unutulmamalı.

5- ÇOCUKLARA BU HUSUSTA NASIL EĞİTİM VERİLMELİ? OKULLARDA DERS NİTELİĞİNDE AKRAN ZORBALIĞI KONUSU İŞLENMELİ Mİ?

Müjdat Ataman: Okula ders niteliğinde neyi katarsak orada daha çok sorun yaşıyoruz. Zorbalık konusunu ders olarak sokmak yerine okulların bu alanda bir siyaseti olmalı ve bir kültür inşası için emek vermek gerekiyor. Zorbalık yapmayın yerine okulda çatışma tahlillerine örnek vermek, ceza setleri hazırlamak yerine toplumsal vazifeler hazırlamak çok daha bedelli olacaktır. Bir de yalnızca okulların düzgün olma haline odaklanmak temel sorunu gözden kaçırmaktır. Topluma taraf veren şahısların, gençlerin dinlediği yorumcuların, bu ülkenin kelamı dinlenen insanlarının lisanı dönüştürmesi gerekiyor. Kutuplaştıran, ayrıştıran, öteki yapan lisan yerine dinleyen, anlayan, bir öbür görüşü kabul etmese de hürmet duyan bir lisana geçebilirsek dönüşüm başlayacak.

Merve Mercan: Çocuklara akran zorbalığı konusunda verilecek eğitimin merkezinde kesinlikle empati yer almalıdır. Oburunun hislerini anlayabilen, kendini bir oburunun yerine koyabilen çocuklar, diğerine ziyan vermenin tesirini anlayabilir. Bu da zorbalığın önlenmesinde hayli tesirlidir. Eğitim sürecinin sadece kişisel değil, birebir vakitte toplu ve sistematik olması gerekir. Çocuklara “hayır” diyebilme, hudut koyabilme ve gerektiğinde yardım isteme üzere temel maharetlerin kazandırılması hem zorbalığa uğramalarını hem de zorba olmalarını engelleyici bir tesir yaratır. Okullarda ise akran zorbalığı sırf süreksiz bir disiplin sorunu olarak değil, gelişimsel bir bahis olarak ele alınmalı; bu doğrultuda ders niteliğinde işlenmelidir. Müfredata entegre edilecek ‘duygu eğitimi’, ‘empati geliştirme’, ‘şiddetsiz iletişim’ üzere içeriklerle çocuklara bu hususta sistemli ve yaşlarına uygun bir şuur kazandırmak mümkündür.

6- ÇOCUKLARIN YANI SIRA AİLELERE DE BU MEVZUDA EĞİTİM VERİLMESİ GEREKTİĞİNİ DÜŞÜNÜYOR MUSUNUZ?

Müjdat Ataman: Evlilik öncesi eğitim, çocuk yapacaklara eğitim hatta çocuk ehliyeti fikirleri yıllardır lisana getirilir. Bunlar gerçekçi değil. Toplumsal bir devlette bir sistem oturtulur ve bu sistem anne babanın da zihinsel ve duygusal rahatlamasını sağlar. Bizim ülkemizde anne ve babalar çocuklarının gelecekleri için güçlü şartlarda uzun saatler çalıştıkları için ‘Gelin size bir eğitim vereceğiz’ demek manalı değil.

‘MESELE BU ÖĞRENCİLERİ ERKEN YAŞTA FARK ETMEK’

7- AKRAN ZORBALIĞINA MARUZ KALMANIN BİREYLERİN RUHSAL VE TOPLUMSAL GELİŞİMİNDE UZUN VADELİ, HATTA YETİŞKİNLİK PERİYODUNA KADAR UZANAN NE CİNS KALICI TESİRLERİ OLABİLİR?

Merve Mercan: Zorbalığa uğrayan çocukların, yetişkinlik periyodunda ruhsal travmalarla başa çıkmaları gerekebilir. Bu travmalar, onların öz hürmetini, diğerleriyle kurdukları münasebetleri ve akademik/profesyonel muvaffakiyetlerini direkt etkileyebilir. Bu yüzden zorbalığa uğrayan bireyler için uzun vadeli terapiler, takviye kümeleri ve toplum temelli programlar oluşturulmalıdır. Tıpkı biçimde zorbalık yapan çocukların da tedavi edilmesi, bu davranışlarının kökenine inerek tahlil yolları geliştirilmesi gerekir.

Müjdat Ataman: Ne yazık ki uzun soluklu zorbalık davranışı gösteren için de uzun soluklu zorbalık davranışına maruz kalan için de içinden çıkılması güç durumlar doğmaya başlar. Her okul düzeyinde öğrencilerin çok düzgün takip edilmesi gerekli ve bunun için de uygun bir sistem kurulması gerekli. Biz süreci daima olaylar olduktan sonrası için ya da ceza düzeneğini devreye sokarak çözmeye çalışıyoruz. Meğer zorbalık yapan ve zorbalık davranışına maruz kalan çocuk sayısı çok fazla değil, mesele bu öğrencileri erken yaşta fark etmek ve bu çocukların daha az ziyan görmesi için bir eğitim siyaseti oluşturmak kaide. Yaşadığımız zorbalık hadiselerini kesip atmak mümkün değil fakat geliştirici adımlar mümkün.