Afrika için çok değerli bir kavşak olan Addis Ababa, Afrika Birliği’nin ve Etiyopya’nın başşehri. Uçağa atlayıp gidiyorsunuz ve bu kentten kıtanın dört bir tarafına dağılıyorsunuz. 2.355 m. rakımdaki kente tam bir dağ havası hâkim. Geceleri sokağa çıkmamam için tekraren uyarıldım zira dünyanın en tehlikeli kentlerinden biri tıpkı vakitte. Ülke gündüzleri de pek tekin değil. Bu yüzden gittiğim yerlerde kendime rehber ayarladım. Kuzeydeki rehberimin ismi Mareg Asmro’ydu. Beni gülen yüzüyle havaalanının otoparkında karşıladı zira Addis Ababa havaalanının içine rehberlerin girmesi yasak. Sonraki gün pazardı ve birden fazla yer kapalıydı. Bol bol kilise ve müze gezdik. Dünyanın en eski homini (insansı maymun) fosili Lucy ile tanıştım. Yetişkin yaşta ölmüş bir dişinin çabucak hemen eksiksiz iskelet kemikleri Etiyopya’nın Hadar bölgesinde bulunmuş. Tanıştığımıza şad olduk.
Ülkenin kuzeyinde iç savaş hâlâ devam ediyor. İnternete bakarsanız 2022’de savaşın bittiğini okursunuz fakat hakikat değil. Bu sebeple 11 gün içinde 12 kere uçarak Etiyopya’da bir kuş oldum. İç savaştan haberim vardı ancak bilmek öbür, yaşamak oburmuş. Simien Dağları’nda kamp yapmak için yola çıktık. Bazen gerillalar bazen de devletin askerleri tarafından yolumuzun kesilmesi beni çok heyecanlandırdı. Gerillalara para vererek geçiyorduk. Bir seferinde gerillayla göz göze geldim ve oturduğum taraftaki kapıya yöneldi. Kapıyı açmak istedi ancak sürücü müsaade vermedi, süratlice hareket ettik.
O an açsa ne olurdu, bilmek istemiyorum. Ben gidip geldikten sonra bölge yolları güvenlik sebebiyle kapatıldı. Olayın özeti de şu: Protestanlarla Müslümanlar birlik olmuş, Ortodoks hükümetle savaşıyorlar.
Bir taraftan çabucak oğluma yazdım. Benim nerede olduğumu her gün çevrimiçi olarak denetim ediyordu. Durumun vahametini anlatınca “Neden bu türlü bir şey yaptın diyeceğim lakin neyse” dedi. Onun bahtı bu türlü bir anneye sahip olmakmış, az çekmedi benden. Dedim ki “Benden haber alamazsan Hürriyet Seyahat Yazı İşleri Müdürü Gülay Barbaros Altan’a haber ver. O beni bulur.” Nitekim başıma bir şey gelse beni oradan çıkarabilecek tek kişi, bu mecmuayı ihtimamla hazırlayıp siz okuyuculara sunan, sevgili müdürüm Gülay’dı.
Gerillaları ve askerleri atlatıp kente ulaştığımızda derin bir oh çektik. Oradan araca silahlı muhafazalar ve aşçı dahil bir dolu adam bindi. Her zamanki üzere tek kadındım. Halbuki Simien Ulusal Parkı’nın olduğu bölge de tehlikeliymiş ve lakin bir silahlı müdafaayla hiking (doğa yürüyüşü) yapabilirmişim. Üstüne üstlük dağın başında çadırda uyuyacağım… Bir orta sesli sesli kendime ‘Gezecek öbür yer bulamadın mı Bahar’ dedim. Neyse ki macera benim göbek adım. ‘Sonunu düşünen, kahraman olamaz’ mottom sayesinde, kısa müddette içinde olduğum coğrafyanın mükemmel görünümüne kendimi teslim ettim.
Yemek molasındayken çorabın üstünden bile sizi ısırabilen karıncaların saldırısına uğradık. Ben tepinirken rehberler tam soyunuyordu. Oradan koşarak uzaklaştım. Yağmurdan kaçarken de doluya tutuldum ve bir babunun saldırısına uğradım. Ciyak ciyak kaçarken silahlı müdafaam ve öteki rehberler bana çatlayıncaya kadar güldüler. Yüreğim mecnun üzere çarparken “E, sizin beni müdafaanız gerekmiyor muydu” diye kem küm ettim ve güldüm. Kendimi bir ‘Super Mario’ oyunundaymışım üzere hissettiğimi itiraf etmeliyim.
Tuz gölünde yüzdüm
Addis Ababa aktarmalı Lalibela’ya uçtuk. Lalibela tek modül kayaya oyulmuş birkaç kilisenin olduğu değerli bir dini merkez. Hoparlörlerden gece-gündüz dualar okunuyordu. Onca Hıristiyan ülkeye seyahat etmiş biri olarak bu türlü bir ibadet halini hiç görmemiştim.
Addis Ababa’ya dönüp bu sefer istikametimi daha kuzeydoğuya, Etiyopya’da en etkilendiğim yerlerden biri olan Danakil Çöküntüsü’ne çevirdim. Bu bölge Danakil Depresyonu olarak da biliniyor, deniz düzeyinin altında kaldığı için bu ismi almış. Yolunuz düşerse bir tıpla gidin zira pek inançlı değil. Araçlar konvoy halinde hareket ediyor. Tekrar silahlı müdafaalar var. Bölgedeki beşerler çölde, iglo üslubu, üzerine çaput sarılmış çadırlarda yaşıyor. Biraz agresifler. Para isteyen, fotoğraf çekince taş atan, camı kırmak için atak yapanlar oldu. Araçtan inmek yahut yolda durmak çok riskli. O sebeple bölgede yaşayan halkı fotoğraflamak, konutlarını görmek, inip onlarla tanışmak mümkün olmadı.
Buradan asit gölleri, rengârenk kükürt (sülfür) ve tuz oluşumlarıyla ünlü, eşsiz bir jeotermal alan olan Dallol’a geçtik. Deniz düzeyinden 116 metre aşağıda kalan bölge çok sıcak ve yollar çok bozuk. Bir yere kolay gittiğim daha görülmedi, çok şükür. Afdera isimli tuz gölünün üstünde, ciple son hız ilerledik. Sonra gölde açılan bir delikten suya girdim ve yüzdüm. Ürdün’deki Lut Gölü üzereydi. Yeşil-turuncu jeotermal oluşumların ortasında yürüdüm. Gece sokakta, yerde uyudum ancak asıl meczupluk sonraki günmüş oysaki…
Aktif bir volkan olan Erta Ale Yanardağı’na gitmek için yola çıktık. Ben uzaktan seyreder, sonra geri döneriz sanmıştım. Neredeyse ateşin içine kadar soktular bizi. Volkanın içinde yürürken sıcaktan tabanlarım yandı. O sırada rehberim Mareg ne kadar şanslı olduğumuzdan bahsediyordu. Bir ay evvel volkan patlamış ve uzaktan görebilmişler. Faal bir volkanın üzerinde sıcaktan yanarken, sağdan soldan ‘fışşş’ diye alevler püskürürken bunu söylemeseydi güzeldi. Biz üzerindeyken ‘Ya tekrar patlarsa’ diye düşündüm ve o sıcakta bedenimin buz kestiğini hissettim. O gece daha da rahatsız bir yerde, tekrar sokakta uyuduk. Bu bölgede konaklayacak bir otel yok. Volkana birkaç yüz metre ötede dağın başında yatıyorsunuz. Günbatımı, gece volkanı, gündoğumu derken tekraren volkanı tavaf ettik.
Müslüman yerliler vardı
Volkan tavaflarımızın akabinde buz üzere Addis Ababa’ya kaçıncı defa döndüğümü hatırlamıyorum. Artık Etiyopya’nın ünlü kabilelerini görme vakti gelmişti. Addis Ababa’dan güneye otobüsle gitmeye karar verdim. Daha uçacak takatim kalmadı. Otobüsler sabahın 4’ünde kalkıyordu. “Sokaklar çok tehlikeli, sakın çıkmayın” denen yerde sabahın köründe otelden çıkıp otogara gitmek zorunda kaldım, pek kolay olmadı. Üstelik artık rehberim de yoktu. Hayatımın en sarsıntılı, en fecî otobüs seyahatini yaptım. Nepal’den bile berbattı. Saat 7.00’de son ses müzik başladı. Ani frenler, devamlı çalan korna, uykusuzluk derken ben pert, ben iptal…
Arba Minch kabilelerin yaşadığı bölgenin başlangıç noktası. Oraya elinizi kolunuzu sallaya sallaya giremiyorsunuz. Toplu taşıma da yok. Günlük motor
ya da araç kiralayabilirsiniz lakin kabile girişleri, fotoğraf ve görüntü çekimleri derken daima para ödemek, pazarlık yapmak insanın tüm keyfini kaçırıyor. Haliyle yeniden bir rehber ve araç bulmak mantıklı oldu.
Dorze kabilesinin file benzeyen yüksek kubbeli meskenlerini gördük, mahallî giysilerini giydik, yemeklerini ve içkilerini denedik. Chamo Gölü’nde timsah avına çıktık. Konso kabilesinin taş duvarlı köyünü gezdik. Ancak beni asıl heyecanlandıran Arbore yerlilerinin olduğu bölgeye, uzunca bir seyahatten sonra ulaştık.
Arbore yerlilerinin ortasında Müslüman olanlar da var ve ben nasıl yaşadıklarını görmeyi çok istiyordum. Onlar için olağan çeşit rotasının dışına çıktım. Pek çok dinden karışık bir formda yaşıyorlar. Bir cami olduğu söylendiğinde, oraya yöneldik. Poşu takmış bir yerli, çocuklara Kur’an-ı Kerim okumayı öğretiyordu. İnsan gözlerine inanamıyor. Bayanlarda yalnızca etek ve boyunlarında boncuk vardı. Öteki giysi yoktu. Onlara rehber aracılığıyla benim de Müslüman olduğumu anlattım. Öğretmenin dua etmeyi öğretmesini izledim. Tam belgesellerde yaşanan şeylerdi ve ben o belgeselin tam ortasındaydım.
Omo Vadisi’ndeki bir merkez olan Turmi’ye geçtik. Zira orada kalarak kabilelere gidip gelebiliyorsunuz. Bölgedeki bir Türk restoranını işleten Sezgin Uz’la daha yola çıkmadan evvel konuşmuştuk. Ne vakit dara düşsem telefonun ucundaydı. Yeri geldi mutfağında kek yaptım. Birlikte hayvan pazarına gittik. Yeri restoran gezginlerinin toplanma noktası üzereydi. Sezgin’in kız arkadaşı Ello, bir Hamer kabilesi üyesi. Onlar üzere klasik kıyafetler giymiyor fakat bu Hamer olduğu gerçeğini değiştirmiyor. Hamer Garden Turkish Restoran aklınızın bir köşesinde dursun.
Dassanech kabilesine gitmek için pasaportunuzun yanınızda olması gerekiyor. Zira kabile Kenya hududunda ve oraya bir girip çıkıyorsunuz. Bir epey yol katettikten sonra timsah dolu bir ırmaktan kanoyla geçtim. Asıl komik olansa köprüden gidebiliyormuşuz. Dönüşte onu kullandık. Turistik bir aktivite yapmışlar lakin Masagaskar’da 2,5 gününü ırmakta, kanonun içinde geçirmiş biri olarak bu bana gereksiz ve komik geldi. Dassanech kabilesinin meskenleri tenekeyle kaplı. Yeniden etnik giysiler, örgülü saçlar, çokça boncuk…
Asıl olay akşamüzeri yaşandı. Hamer kabilesine gittiğimde evlilik çağına gelen delikanlının 4-5 boğanın üstünden atlayarak evliliğe hak kazandığı bir merasime şahit oldum. Öncesinde çocuğun kız kardeşleri onu onurlandırmak için kendilerini kırbaçlattılar. Gelenek görenek diyerek yaşananları belgesel üzere izledim lakin orada doğmadığıma binlerce defa şükrettim. Kızların sırtı kan revan içinde kaldı ve acılarını asla göstermemeleri gerekiyordu.
O sırada eli yaralanmış bir bebeğe pansuman yapmak gerekti. Her gezginden bir şeyler çıktı ve bebeğin elini sardım. Gerime baktığımda ne göreyim; herkes sıraya girmiş! “Ben doktor değilim” diyerek uzaklaşmaya çalıştım ancak pek işe yaramadı. Elimde dezenfektan, krem ve sargı bezlerimle pek çok kişiyi sarmam gerekti. Göz damlası vs. de işin içine girince minik bir kliniğe döndü ortalık. Neyse ki boğa atlama merasimi başladı da kurtuldum.
Boğaları boynuzundan, kuyruğundan çekiştirerek hayli şiddetli bir biçimde yan yana dizdiler. Atlaması gereken delikanlının üstünde hiç giysi yoktu. Bunu çıplak yapması gerekiyordu. Erkek çocukları genelde çıplak dolaştığı için o ortamda beşere pek garip gelmiyor. Dört kere atlaması gerekiyordu ve başardı. En özel merasim buydu. Turistik bir şov olmadığı için gittiğinizde denk gelemeyebilirsiniz, büsbütün talih.
Ertesi gün Karo kabilesine gittik. Bedenlerini beyaz bir boyayla boyayan adamlar, eteklerine gazoz kapağı diktikleri elbiseleriyle dolaşan bayanlar, kucaklarda bebekler ve sazdan yapılmış, içinde neredeyse hiç eşya olmayan konutlar… Son birkaç günde kabiledeki erkekler daima benim şapkamı kapmanın peşindeydiler. Genelde sizden bir şeyler bekliyorlar. Her giden onlara armağanlar vermiş ve almaya alışmışlar. Ben kaptırmadım şapkamı.
Mursi görmeden dönmem!
Artık Turmi’deki vaktimiz bitti ve geriye en değerli kabile Mursiler kaldı. Lakin ben kuzeydeyken bir haber geldi: Mursi kabilesine ulaşım kapatılmıştı. Ari kabilesi ve Mursi kabilesi inekler çalındığı için kapışmışlar. O ortada iki Alman, bir rehber, bir de sürücü yaralanmış ve giriş kapatılıvermiş. Benim yüzlerce kilometreden yalnızca onları görmek için oraya gitmemin da bir kıymeti kalmamış… Haftalarca rehberime “Mursiii” diye yalvarınca sonunda dayanamayıp beni savaştan kaçan bir ailenin yaşadığı yere götürdü. Köylerine gidemesem de en azından bir aileyi yakından görme ve onlarla el ele tutuşma bahtına sahip oldum.
Zamanında Afrika’da köle olmamak için dudaklarını kesmişler. Topraktan yapılmış tabakları dudaklarına takan bu bayanlar, günümüzde bu nesneleri itibar için kullanıyorlar. Tabağın büyüklüğüne nazaran de evlenirken -pazarlığa bağlı olarak- 75-80 inek başlık parası alıyorlar. Ergen kız çocuklarının alt dudağında bir delik açılıyor. Bunu genelde kızın annesi yapıyor. O kesi vakitle tabak taka taka genişliyor. Tabağın orada durması için de alttan üç diş çekiliyor. Kulakmemelerine de birebir süreci yapıyorlar. Kollarına kesikler atıyorlar. İçi külle doldurulup enfeksiyon kapması sağlanıyor ve ciltte kabartma desenler oluşuyor. Anlatırken canım yandı.
Yolda en son Banna kabilesinin direkler üzerinde dolaşan gençleriyle kaynaşıp fotoğraf çektikten sonra, olağanda tiplerin başlama noktası olan Jinka’ya vardık. Orada otelden çıkıp dolaşmak biraz güç oldu. Kapıda onlarca çocuk bekliyordu. Çıktığım anda çabucak benden armağan istiyorlardı. Otelin bahçe kapısında dururken biri ayakkabımı istedi, yere baktığımda ayağımdan çıkarmaya çalışıyordu.
Son durağım Mekke, Medine ve Kudüs’ten sonra Müslüman âleminin dördüncü kutsal kenti kabl edilen Harar’dı. Oraya gitmek değerliye mal olsa da değdi mi, bence değdi. Açık orta Etiyopya’nın en hoş kentiydi. Sokakları gezerken gözüme Kız Kulesi resmi çarptı, çabucak akabinde Türk bayrağını gördüm. Türk Konsolosluğu olduğunu düşünerek kapısını çaldım. Oysaki bir Türk müzesiymiş. Harar’daki asırlık Osmanlı konsolosluk binası, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) tarafından restore edilerek Türkiye Maarif Vakfı tarafından kültür merkezi haline getirilmiş. Büyük sürpriz oldu.
Harar’ın rengârenk, sanat dolu sokakları çok hoştu lakin dokunmak burada had safhaya ulaştı. Bir turist görünce bayanı, erkeği fark etmeksizin elleriyle size uzanıyorlar ve çok fazla ilgi gösteriyorlar. İnsanın ister istemez biraz doruğu atıyor alışılmış. Yol sorsan para istiyorlar. Tuk-tuka bindim. Adamın biri tuk-tuktan para istiyor. Sinirlendim ve adama biraz çıkıştım. Benim de sabrımın sonu var. Ülkede bayanların pek kıymeti olmadığı için bir bayanın bu türlü başkaldırması adamı dumura uğrattı.
Harar’a gitmişken kitfo ismindeki ünlü et yemeklerini de denedim. Masaya bayağı çiğ et geldi. Pişirsinler diye geri gönderdim fakat tekrar çiğ geldi. Lezzeti güzeldi, bol acılıydı ancak sonra midem çok berbat bozuldu. Ben ettim, siz etmeyin.
Midem bozuktu, yorgundum lakin Etiyopya’nın altını üstüne getirmiş olarak havaalanının yolunu tuttum. Artık geri dönmenin vakti gelmişti…
Sırtlanları besledim
Harar’a asıl gitme sebebim olan aktivite sırtlan beslemekti. Gecenin karanlığında bu hayvanları bu türlü beslenmeye alıştıran adamla sırtlanlara yiyecek verdik. İnternette çakal besleme yazsa da hayvanlar sırtlandı ve çok açlardı. Ağzımda tuttuğum çubuğun ucuna takılan eti yemeleri gerekiyordu lakin eti koyacak vakit olmuyordu. Üstüme atlıyorlardı. Bir seferinde o denli bir atladı ki çubuk benim dudağıma, onun damağına battı.
Bunlar da aklınızın köşesinde dursun
◊ Birkaç sefer midemi bozmayı ‘başarsam da’ lokal tatları denedim. Ortodoksların ‘fasting’ denen et yememe orucuna da denk geldim. Hayli lezzetli birkaç çeşitten oluşan mezeleri ‘injera’ dedikleri ekmeğin üzerine döküp elleriyle yiyorlar. Soğanlı yemek üzere pişirilmiş göl balıklarından tattım. Bizdeki üzere orada da bol bol çay içiliyor. Sallama çay getiriyorlar fakat suyun rengi çamur üzere; meğerse tarçınlıymış. Balları harikulade. Ballı şarap klâsik içkileri.
◊ Yanınıza almanız gerekenler: Yağlı bir sivrisinek ilacı. Oradan alırım demeyin, Arba Minch’te bir eczanede oluyor yalnızca. Orası da olağan cins programında yok. Güneş kreminizi unutmayın. Bol bol tişört alın dağıtmak için, en çok onu istiyorlar.
◊ Etiyopya vizesiyle ilgili internette çok bilgi var, hiçbiri de birbirini tutmuyor. Ben sonunda konsolosluğu aradım, telefona çıkan vazifeli eskisi üzere Ankara’daki konsolosluktan vize alınmadığını, kapıda ödeme yaparak ülkeye girebileceğimi söyledi. Konsolosluğun bile sahip olmadığı bilgiyse yeşil pasaportluların vize fiyatı ödemediğiydi. Olağan pasaportlar
60 dolar verip ülkeye girebiliyor.
◊ Afrika’ya gitmeden evvel sarı humma aşısı olmanız gerekiyor. O sizi hayat uzunluğu koruyor. Tifo üzere öteki aşılar da var. Mecbur değilsiniz lakin ben yaptırdım. Size bir aşı karnesi veriliyor, onu yanınızdan ayırmayın. Bir de sıtmaya karşı hap veriyorlar.
◊ Etiyopya takvimi öteki ülkelerden farklı. Eski bir Hıristiyan takvimi, Jülyen takviminin bir türevi aslında. Yeni yıl (enkutatash) 11 Eylül’de kutlanıyor (artık yıllarda 12 Eylül). Takvim üzere saat de farklı. Aslında bizimle tıpkı enlemdeler ve saat farkı yok. Lakin sabah 6’da günü 00.00 olarak kabul ediyorlar. Yani halktan biri size saat 4 diyorsa aslında saat sabah 10.
