Geçen hafta İstanbul’da çocukları mevzu alan iki kıymetli konferans gerçekleşti. İkisine de
hem yerli hem yabancı, alanında uzman, çok kıymetli isimler konuşmacı olarak katıldı. Acıbadem Üniversitesi ve İmdat Derneği işbirliğiyle düzenlenen Milletlerarası Şiddeti Manaya, Tüm Boyutlarıyla Çocuk İstismarı konferansında Türkiye’de yaşananlar mercek altına alınırken siber istismar ve akran zorbalığında durumun ne kadar önemli olduğu ortaya kondu. Bireylere, ailelere ve kurumlara danışmanlık hizmeti veren Psikoloji İstanbul tarafından düzenlenen İnançlı Yuva Konferansı’ndaysa toplumda ve aile içinde yaşanan vahim olaylara karşı inançlı bir yuvanın nasıl inşa edileceği anlatıldı. Acıbadem Üniversitesi İsimli Tıp Anabilim Kolu Lideri Prof. Mehmet Oğuz Polat’la Türkiye’de şiddet ve çocuk istismarı hakkında son durum değerlendirmesi yaptık. İnançlı Yuva Konferansı’ndan da öne çıkan başlıkları da derledik.
‘Siber istismar her şeyin önüne geçti’
Prof. Dr. Mehmet Oğuz Polat, Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi İsimli Tıp Anabilim Kolu Başkanı
◊ Konferansta çocuk istismarı tarifinin nasıl değiştiğini anlattınız. İstismarın dört ana cinsine siber istismarı da eklediniz. Siber istismar nedir?
1986’da tanımlanan istismar çeşitleri fizikî, cinsel, duygusal ve ihmalkârlıktı. Bugün dijital ortamın yaygınlığıyla siber istismar öne çıktı. Artık herkes internette ve böylelikle bir siber şiddet gelişti. Artık bu, öteki tiplerin önüne geçti.
◊ Neler yaşanıyor, neler gözlemliyorsunuz?
Gençler interneti e
beveynlerinden daha düzgün kullanıyor. Bu da kontrolü zorlaştırıyor. Ayrıyeten siber ortamlarda insanları kandırmak çok daha kolay. ‘Grooming’ dediğimiz kandırarak istismara hazırlama süreci bilhassa adölesan (ergen) kız çocuklarını gaye alıyor. Geçersiz profillerle arkadaşlık kurup akabinde çıplak fotoğraf istiyorlar.
◊ Ve sonrası şantaj, tehdit değil mi?
Evet. Samsun’da lise birinci sınıf öğrencisi bir kız, buluşmaya gittiğinde karşısına 60 yaşlarında biri çıkıyor. Masaya kızın gönderdiği fotoğrafları koyup “Şimdi benimle otele geleceksin, yoksa bunları yayarım” diyor. Kız, öğretmenine durumu anlatıyor lakin ailesinden korktuğu için şikâyet edemiyor, konuttan kaçıyor.
◊ Bir de ‘dark web’ tehlikesi var…
Evet, siber ortamın karanlık yüzü. Çocuklara yönelik en ağır cürümlerin yayıldığı yer haline geldi. Çocuk pornografisi üzere kabahatler çok yüksek hacimli ve denetimi neredeyse imkânsız. Ayrıyeten ‘cyberbullying’ (siber zorbalık) dediğimiz akranlar ortası zorbalık da gençlerde intihar sebeplerinden biri haline geldi.
◊ Siber ortamda akran zorbalığı nasıl yapılıyor?
Sürekli ileti atarak, aşağılayarak, imajlarını yayarak damgalıyorlar. Bu damgalama arkadaş etrafında dışlanmaya, ruhsal travmalara neden oluyor.
Yaptırım ve iletişim
◊ Nasıl tedbirler alınmalı? Tavsiyeleriniz neler?
Cinsel istismarın ötesinde, bundan para kazanan çocuk sömürüsü kelam konusu. Çocuk fuhuşu ve pornografisi en yaygın alanlar. Dark web yaygınlaştıkça önlemek zorlaşıyor. Dolandırıcılıktan suiistimale kadar pek çok cürüm siber ortamda işleniyor. Bizde de bir siber hatalar dairesi var ancak sistem daima geriden geliyor. Aslolan, cürüm işlenmeden önüne geçmek. Bunun yolu iki temel adımdan geçiyor: Cezai yaptırımlarda netlik ve çocuklarla sağlıklı bağlantı. Hatalılara caydırıcı cezalar verilmezse herkes “Ben de yaparım” diyebilir. Örneğin iki çocuğunu öldüren birini 8 yıl sonra hür bırakırsanız bu caydırıcı olmaz. İkincisiyse açık, itimat temelli bir ebeveyn bağlantısı.
◊ Olumlu bağlantıda nasıl ilerlemek gerekir?
Yasaklayarak değil, ikna ederek yol almak. İnterneti yasaklamak mümkün değil. Toplumu ve ebeveynleri bu bahiste eğitmek gerekiyor. Lakin burada da ‘fenomen anneler sendromu’ üzere yeni riskler var.
◊ Nedir bu sendrom?
Çocukların her anını toplumsal medyada paylaşan ebeveynler var. Banyo manzaraları bile yükleniyor. Bu imajlar pedofillerin eline geçtiğinde ne olacağını düşünmek bile korkutucu. Açık hesaplardan yayılan imajların denetimi yok.
◊ Konferansta kız çocuklarının erken yaşta evlendirilmesinden de bahsettiniz. Bu da çocuk sömürüsü değil mi?
Kesinlikle o denli. Ekseriyetle başlık parası karşılığında yapılıyor. Yasak diyoruz fakat uygulamada kâfi adımlar atılmıyor. Biz Sabancı Vakfı ile Şanlıurfa’da bir proje yürütüyoruz. Oradaki bir baba şöyle dedi:
“15’ine gelince konutta mi tutacağım? Masraf olmasın, başına iş gelmesin diye evlendiriyorum.”
◊ Yıllardır kanıksanmış bu zihniyeti değiştirmek sizce mümkün mü?
Sosyal sorunlar uzun vadeli çalışmayla çözülür. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’yi 1989’da imzaladık. Buna nazaran ‘0-17 yaş ortası bireydir’ diyoruz lakin uygulamada çocuk hâlâ ailenin bir malı üzere görülüyor. Baba “Ben ne dersem o olacak” diyor. Tahlil, kız çocuklarını eğitime dahil etmek. Üretime katılan, işgücüne giren bayan toplumun dönüşümünü sağlar. Zarurî eğitim bu yüzden koşul. Mevcut sistemle mümkün değil.
Güvenlik önemli
◊ Bir de suça sürüklenen çocuklar var…
‘Risk altındaki çocuklar’ dediğimiz küme. İstismara uğrayıp büyüdükçe meskenden kaçıyor, sokakta yaşıyor, unsur bağımlısı oluyor, çetelere karışıyor. Örneğin İstanbul’da 15 yaşındaki bir çocuk, bir öbür çocuğun, Mattia Ahmet Minguzzi’nin vefatına neden oldu. Bıçağın kabahat aleti sayılmaması toplumun vicdanını yaraladı. Yani bu değerlendirmeler toplum vicdanını çok yaralıyor. Zira her şeyin başı güvenlik. Yani ben çocuğum sokağa çıktığı vakit güvenliği hakkında soru işareti taşıyorsam, o meskende, o hayatta, o toplumda sorun vardır.
◊ Bu tip kararların suça teşvik niteliği taşıdığını düşünüyor musunuz?
Kesinlikle düşünüyorum. ‘Çocuk’ diyerek cezasız bırakmak yanlış. 15 yaşında biri cürüm işlerse çabucak rehabilite edilmeli. Biz o çocuğa bunun makûs bir şey olduğunu, bir ömrü sonlandırmanın yapılabilecek en ağır hata olduğunu kesinlikle anlatabilmeliyiz. O yüzden bu yüzyılda, geldiğimiz noktada eski kalıplar içerisinde kalabilmek çok kolay değil.
‘Benim yaşadığım travmayı o yaşamasın’ derdi ilgiyi zedeleyebilir
Depremler, yangınlar, protestolar, toplumsal çalkantılar, şiddet, çocuk istismarları, siber cürümler derken tüm yaşananlar toplumsal hafızamızda derin izler bırakıyor. Ve bu kırılganlığın yükünü en sessiz formda lakin en derinden taşıyanlar çocuklar. Yetişkinler olarak bizler stabil kalmaya çalışıyoruz. Lakin bu hayata devam etme uğraşı içinde çocuklar vakit zaman duygusal manada yalnızlaşabiliyor. Uzmanlara nazaran çocuklar yaşananları bizim kadar anlayamasa da
bizimle tıpkı şiddette hissediyorlar. Lakin
tekrar de çocukların itimat hissini tekrar inşa etmek, sağlıklı bağlantılar kurmalarına yardımcı olmak ve geleceğe umutla bakmalarını sağlamak mümkün. İşte bu hususla ilgili Psikoloji İstanbul, Güvenli Yuva Konferansı isimli, herkese açık bir aktiflik düzenledi. Konferansa alanında uzman yabancı psikologlar da katıldı. Uzmanlara nazaran inançlı bir yuva inşa etmenin yolu birinci olarak anne karnında başlıyor ve bebeklikten ergenlik çağının sonuna kadar bu süreç ebeveyn şefkatiyle devam ediyor. İnançlı bağlarla büyüyen çocuklar, gelecekte işbirliğine dayalı, şefkatli bir toplumun temelini oluşturuyorlar. Konferansa katılan Notre Dame Üniversitesi’nden psikolog Darcia Narvaez ve oyun terapisti Lisa Dion ebeveynlere şu tavsiyelerde bulundu:
9 temel destek
Psikolog Darcia Narvaez’e nazaran insan, işbirlikçi ve toplumsal olmak üzere evrimleşse de,
bu tabiatını sürdürebilmesi için 9 temel dayanağa muhtaçlık duyuyor. Bunlar beğenilen karşılandığımız bir toplumsal ortam, sakin bir doğum süreci, inançlı bağlanma bağlantıları, olumlu dokunuş, çocuk merkezli emzirme, tabiatla temas, hür oyun, mentorluk ve toplulukla güzelleştirici pratikler olarak sıralanıyor. Narvaez erken çocukluk devrinde sağlanan sevgi dolu temasın, duygusal düzenleme ve beyin gelişimi için kritik olduğunu savunuyor. Annenin sütü bile bebeğin gereksinimine özel içerik üretiyor. Bu ögeler çocuğun ‘Ben
yeterli miyim, dünya âlâ mi’ sorularına olumlu karşılık verebilmesini sağlıyor. İnançlı bağlarla büyüyen çocuk, gelecekte işbirliğine dayalı, şefkatli bir toplumun temelini oluşturuyor.
Kazan-kazan usulü
Ergenlik, gençlerin ‘Ben kimim’ sorusuna yanıt aradığı, ebeveynlerinin inançlarını, kıymetlerini sorguladığı, kendi kimliğini oluşturmaya çalıştığı bir periyot. Oyun terapisti Lisa Dion
ergenin isyanlarının sağlıklı gelişimin bir kesimi olduğunu söylüyor. Anne-babalara düşense bu isyanı bastırmak değil, inançlı hudutlar içinde yönlendirmek.
Ergenin saçını radikal bir renge boyaması, piercing takması, farklı müzikler dinlemesi üzere riskli görünen davranışları aslında ‘Ben buradayım’ davetleri. Ebeveyn çocuğunun kendini söz etmesine alan açtığında bağ güçleniyor. Bağ varsa hudut da işe yarıyor. Yoksa genç öbür bir ‘yuva’ arıyor. Dion’un önerdiği en tesirli prosedürlerden biri ‘kazan-kazan’ yaklaşımı: Genç keşfetmek istiyor, ebeveyn korumak. İkisi bir ortada mümkün. Bir partiye gitmek isteyen çocuğa “Gitme” demek yerine “Güvende olmanı istiyorum, saat kaçta döneceğini bilirsem gelip seni alabilirim. İkimiz için de yeterli olur” demek bağlantının hem inancını hem hürmetini besliyor.
Lisa Dion’a nazaran ebeveynin kendi gençliğiyle yüzleşmesi de değerli. Çocuğun davranışı, ebeveynde eski dehşetleri tetikleyebilir. ‘Benim yaşadığım travmayı o da yaşamasın’ tasasıyla alınan kararlarsa ilgiyi zedeleyebilir. Bu yüzden reaksiyon vermeden evvel durmak, duyguyu tanımak ve sonra tekrar ‘anne-baba’ olarak konuşmak gerekiyor. Çocuğun güçlü taraflarını fark etmek, onu olduğu üzere kabul etmek, ‘bizim üzere olması’ için baskı kurmamak… İnançlı bir yuvadan ayrılıp keşfe çıkan genç, şayet özdeğerleriyle donanmışsa ve döneceği bir yer olduğunu biliyorsa, dünyaya daha sağlam adımlarla karışıyor.
