Dünya basını ABD’nin İran’a saldırısını nasıl gördü? ‘Washington savaşa dahil oldu… Çin ve ABD karşı karşıya gelebilir’
İsrail, 13 Haziran’da İran’a yönelik hava hücumları başlattı. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, atakta gayelerinin İran’ın nükleer kapasitesini yok etmek ve rejimi devirmek olduğunu duyurdu.
Trump, çatışmaların birinci gününden itibaren İsrail’in ataklarına tam takviye vermiş ve İran’ın “uranyum zenginleştirme faaliyetlerine büsbütün son vermemesi durumunda” ABD’nin saldırabileceğini dile getirmişti. ABD Başkanı, 22 Haziran’da İran’ın müzakere teklifine rağmen muahedeyi kabul etmediğini öne sürerek B-2 uçaklarına nükleer tesislere atak buyruğu verdi.
Uluslararası basın, Trump’ın atak buyruğu sonrası Orta Doğu’da çatışmaların şiddetlenebileceğini belirtti. Trump’ın İran’a geniş çaplı bir akın başlatmak için Kongre’den savaş ilanı yetkisi alması gerektiğinin altı çizilirken, ABD’nin İsrail’in başlattığı savaşa katıldığı yorumu yapıldı. Öte yandan, “Çin’in ABD ile karşı karşıya gelmek zorunda kalabileceğine” dikkat çekilen RT News tahlilinde, Tahran ve Pekin ortasında yakın ilgiler bulunduğu kaydedildi.
ASSOCIATED PRESS: ABD İSRAİL’İN SAVAŞINA DAHİL OLDU
ABD merkezli haber ajansı Associated Press (AP), “ABD’nin pazar sabahı İran’daki üç tesisi vurarak İsrail’in savaşına dahil olduğunu” belirtti. AP bu hamleyi İran’ı zayıflatmak için atılmış riskli bir adım diye tanımlayarak, Orta Doğu’da daha geniş bir bölgesel çatışma ihtimaline dikkat çekti. Haberde, Trump’ın, İran’ın temel nükleer tesislerinin “tamamen ve tümüyle yok edildiğini” sav ettiği fakat tesislerde oluşan hasara ait şimdi net bilgiler ortaya çıkmadığı kaydedildi.
ABD’nin, dokuz gündür İran’la savaşan müttefiki İsrail’in yanında yer alarak akınlarına devam edip etmeyeceğinin belirsizliğini koruduğunu söz eden AP, şu sözleri kullandı:
“Trump, Kongre onayı olmadan harekete geçti ve Tahran’ın ABD güçlerine misilleme yapması durumunda ek atak talimatı vereceği uyarısı yaparak, ‘İran için ya barış olacak ya da trajedi’ dedi.
İran, 2015 yılında ABD ve öbür Batılı ülkelerle imzaladığı muahede kapsamında, ekonomik yaptırımların kaldırılması karşılığında uranyum zenginleştirme faaliyetlerini sonlandırmayı kabul etmişti. Lakin Trump, Obama devrindeki bu mutabakatın İran’a çok fazla imtiyaz tanıdığını ve ülkenin “nükleer haricindeki faaliyetlerini” kısıtlamadığını savunarak tenkitlerini sürdürmüştü.
Öte yandan, “ABD’yi Tekrar Mükemmel Yap” (MAGA) hareketine bağlı birtakım Trump destekçileri, ABD’nin daha fazla çatışmaya dahil olmasının, ABD Lideri’nin bitmeyen ve maliyetli savaşlardan kaçınma vaadiyle çeliştiğini öne sürerek saldırıyı eleştirdi. Trump, bu tenkitlere karşılık vererek barış için çalıştığını yineledi.”
RT NEWS: ÇİN NE YAPACAK?
Rus RT News’ün haberinde, Çin’in, İsrail’in İran’a yönelik son askeri operasyonlarına karşı keskin bir tavır takındığı kaydedildi. RT, Çin Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan yazılı açıklamada, “Egemen bir ülkenin toprak bütünlüğünün ihlal edilmesini şiddetle kınıyoruz” sözlerinin altını çizdi. Haberde, Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun acil toplantısında konuşan Çin’in BM Daimi Temsilcisi Büyükelçi Fu Cong’un, İsrail’in askeri harekatlarını “kabul edilemez” olarak nitelendirdiği aktarıldı.
RT’ye nazaran, Pekin idaresi, Tahran ile 2021’de imzalanan 25 yıllık kapsamlı işbirliği mutabakatı çerçevesinde bağlantılarını derinleştiriyor. Haberde, iki ülkenin güç, altyapı ve savunma sanayi başta olmak üzere çok sayıda alanda ortak projeler yürüttüğü bildirildi. RT, Çin’in, İran’ın en büyük ticari partneri pozisyonunda bulunduğunu belirtti.
İki ülke ortasındaki askeri iş birliğinin de dikkat cazibeli seviyede olduğunu aktaran RT, şu değerlendirmelerde bulundu:
“İki ülke 2019’dan bu yana sistemli olarak ortak deniz tatbikatları gerçekleştiriyor. Uzmanlar, bu askeri yakınlaşmanın bölgedeki ABD aktifliğine karşı istikrar ögesi oluşturduğuna dikkat çekti.
Çin, Orta Doğu’da artan aktifliğini sürdürülebilir kılmaya çalışıyor. 2023’te İran ile Suudi Arabistan’ı uzlaştıran mutabakatta oynadığı arabuluculuk rolü, bölgesel diplomasideki yükünü gösterdi. Lakin analistler, Pekin’in Tahran üzerindeki tesirinin sonlu olduğu görüşünde.
ÇİN’İN ÇIKARLARI TEHDİT ALTINDA
Enerji güvenliği açısından kritik değere sahip Hürmüz Boğazı’ndaki istikrar, Çin’in en değerli öncelikleri ortasında yer alıyor. Uzmanlar, bölgede tırmanan tansiyonun Çin’in ekonomik çıkarlarını tehdit ettiği konusunda uyarı yaptı.
Çin Dışişleri Bakanlığı, 2015 tarihli Nükleer Mutabakat’ın (JCPOA) tekrar hayata geçirilmesi gerektiğini savundu. Mart ayında Çin, Rusya ve İran dışişleri bakan yardımcılarının katılımıyla düzenlenen üçlü toplantıda bu tavır bir sefer daha teyit edildi. Pekin idaresi, milletlerarası toplumu İran’a uygulanan yaptırımların kaldırılması konusunda iş birliğine çağırdı. Çinli yetkililer, tek taraflı aksiyonların sorunu çözmek yerine daha da karmaşık hale getirdiğini belirtti.
Çin’in İran siyaseti, stratejik iştirak ile milletlerarası sorumluluklar ortasında istikrar kurmaya çalışıyor. Bir yandan Tahran’la derinleşen bağlar, öteki yandan global bir güç olarak memleketler arası hukuka bağlılık argümanı Pekin açısından güçlü bir denklem oluşturuyor. Uzmanlar, Çin’in şu ana kadar bölgedeki nüfuz çabasında ABD ile direkt bir çatışmaya girmekten kaçındı. Fakat İsrail-İran tansiyonunun daha da tırmanması durumunda Pekin’in bu tavrını sürdürmesinin zorlaşabilir. İran’daki çatışma, ABD ve Çin’i karşı karşıya getirebilir.”
AL JAZEERA: KONGRE VE TRUMP ORTASINDA SAVAŞ YETKİSİ GERİLİMİ
Katarlı Al Jazeera’nın hazırladığı tahlilde, Trump’ın Kongre onayı olmadan savaş açma yetkisi olmadığı hatırlatılarak, ‘Savaş Yetkileri Yasası’ incelendi. Haberde, ABD Kongresi’ndeki Demokrat milletvekillerinin, Lider Donald Trump’ın İran’a yönelik askeri operasyonlarına karşı harekete geçtiği söz edildi.
ABD liderlerinin direkt atak yahut yakın tehdit durumlarında askeri harekat buyruğu verebildiği bilgisini paylaşan Al Jazeera, şunları kaydetti:
“ABD Anayasası’nın 1. Kısmı, Kongre’ye “savaş ilan etme” yetkisi veriyor. Birtakım anayasa savunucuları, bu kararın askeri müdahalelerde yetkinin liderde değil, yasama organında olduğu manasına geldiğini belirtiyor. ABD’nin resmen savaş ilan ettiği son tarih 1942 yılında 2. Dünya Savaşı sırasındaydı. O tarihten bu yana ABD, Kore, Vietnam, Irak ve Afganistan üzere ülkelerde savaşa girdi ve Libya, Somali ve Yemen üzere bölgelerde de askeri müdahalelerde bulundu. Bu operasyonların birçok, resmi bir savaş ilanı olmadan gerçekleştirildi.
Tarih boyunca liderler, acil durum gerekçesiyle Kongre’yi devre dışı bırakarak askeri operasyonlar düzenledi. Örneğin, 2001’deki 11 Eylül hücumlarının ardından Kongre, dönemin Başkanı George W. Bush’a “teröre karşı savaş” yürütme yetkisi tanıyan Askeri Güç Kullanım Yetkilendirmesi (AUMF) çıkardı. Emsal halde, 2003 Irak işgali de bu tıp bir yetkiye dayandırıldı.
SAVAŞ YETKİLERİ YASASI
1973’te kabul edilen Savaş Yetkileri Yasası, liderin Kongre onayı olmadan savaş başlatmasını engellemek için tasarlandı. Yasa, liderin askeri harekata başlamadan evvel Kongre’ye bilgi vermesini ve operasyonun 60-90 gün içinde sonlandırılmasını kural koşuyor. Lakin liderler, bu yasanın kısıtlamalarını aşmanın yollarını buldu. ABD tarihinde Kongre ile lider ortasındaki savaş yetkileri çekişmesi yeni değil. 1861’de Lider Abraham Lincoln, Kongre’nin onayı olmadan İç Savaş sırasında askeri tedbirler aldı. Yüksek Mahkeme, bu çeşit yetkilerin “ani hücumlara karşı” kullanılabileceğine hükmetti.
Günümüzde de misal bir tartışma yaşanıyor. Demokratlar, Trump’ın İran’a yönelik ataklarını durdurmak için Savaş Yetkileri Yasası’nı gündeme getiriyor. Fakat uzmanlar, yasanın liderin yetkilerini fiilen sınırlamadığını, daha çok siyasi bir araç olduğunu belirtiyor. Kongre’de Demokratların savaşı veto edecek çoğunluğa sahip olmaması nedeniyle, Trump’ın İran siyasetinde rastgele bir değişiklik beklenmiyor.”
