ANOREKSİYA NERVOZA EVRAKI I Nihal Candan nasıl günden güne eriyor? Hastanede olmasına karşın neden kilo alamıyor? Şimdilerde herkesin merak ettiği hastalık hakkında 9 kritik soru
Bir periyot televizyon programlarıyla tanınan Nihal Candan, son günlerde sıhhat sorunları ile konuşuluyor. Anoreksiya nervoza teşhisi konulan Candan, uzun müddettir zayıflık ve iştah sorunları yaşıyordu. Tedavisi hastanede devam eden Candan’ın 25 kilonun altına düştüğü ve ağır bakıma aldığı biliniyor. Nihal Candan’ın hastaneden paylaşılan fotoğrafları, bu hastalığın ciddiyetini bir defa daha gözler önüne seriyor.
Yalnızca yemek yememek ya da zayıf olmak istemek manasına gelmeyen, önemli bir yeme bozukluğu olan anoreksiya nervoza, rastgele bir ruh sıhhati bozukluğunun en yüksek mevt oranına sahip olmasına karşın toplumda hâlâ bu hastalık gereğince bilinmiyor.
Öyle ki, toplumsal medyada “Nihal Candan neden yemek yiyemiyor?”, “Hastanede bile nasıl kilo veriyor, serum taksınlar kilo alsın” üzere yorumlar dolaşıyor.
Anoreksiya çoklukla ergenlik periyodunda başlar ve birçok faktörün etkileşimiyle ortaya çıkar. Mükemmeliyetçilik, düşük benlik hürmeti, denetim gereksinimi, aile içi irtibat sorunları, travmalar, zorlayıcı toplumsal çevreler ve vücut imajına dair toplumsal baskılar hastalığın gelişmesinde rol oynayabilir. Yeme davranışı birçok vakit kişinin hayatında denetim edebildiği tek alan haline gelir ve bu denetim, ruhsal bir başa çıkma sistemi olarak kullanılır.
Uzman Klinik Psikolog Aybige Üstüner
Anoreksiya nervozanın en merak edilen noktalarından en ince ayrıntılarına kadar her şeyi Gastroenteroloji Uzmanı Prof. Dr. Vedat Göral ve Uzman Klinik Psikolog Aybige Üstüner’e sorduk.
1- Anoreksiya bir bireyde nasıl ortaya çıkmaya başlıyor?
Vedat Göral: Anoreksiya nervoza mağduru bireyler, kilolarını ve beden biçimlerini denetim etmek için kendi ömürlerinde değerli ölçüde değişiklikler yapma eğilimi gösterirler. Anoreksiya mağduru bireyler kilo almayı önlemek yahut kilo vermeye devam etmek için, ekseriyetle yedikleri yiyecek ölçüsünde önemli kısıtlamalara sarfiyatlar.
Vücudun gereksinimi olan kalori alımını denetim etmek için yemek yedikten sonra kusabilirler yahut müshil, diyet hapları, idrar söktürücüler yahut lavman üzere araçları, kilo vermek için berbata kullanabilirler. Buna ek olarak, çok idman yaparak kilo vermeye çalışabilirler. Anoreksiya nervoza mağduru bireyler için verdikleri kilo ölçüsü, kâfi gelmez ve kilo almaktan korkmaya devam ederler.
Hastalığın oluşmasında genetik etkenleri ruh sıhhati bozukluğu ve çevresel faktörler ehemmiyet taşır. Hangi genlerin dahil olduğu şimdi net olmasa da genetik değişiklikler anoreksiya geliştirme olasılığınızı artırabilir. Öte yandan çevresel faktörler dediğimiz toplumsal ve kültürel baskılar, travmatik olaylar, beyin kimyasal değişiklikleri, toplumsal medya tesiri, meslek ya da hobilerle ilgili baskılar rol oynar. Genelde, ani bir travma bilhassa ruhsal travma ile başlar.
İŞTE EN ERKEN BELİRTİLERİ
Başkalarıyla birlikte yemek yemekten kaçınmak, ne kadar az yediklerini gizlemek için yemeklerini küçük kesimlere ayırmak yahut çok yavaş yemek, bol yahut salaş giysiler giyerek ne kadar zayıf olduklarını gizlemeye çalışmak olabilir.
Aybige Üstüner: Anoreksiyanın çok dikkat edilmesi gereken belirtilerini şöyle sıralamak mümkün:
— Sürekli diyet yapma ve kalorilere takıntı
— Yemek vakitlerinden kaçınma yahut yemek yememek için mazeretler uydurma
— Çok antrenman yapma
— Aynaya sık sık bakma ve kendini ‘şişman’ olarak tanımlama
— Yiyecekleri saklama, yemeği parçalama ancak yememe üzere davranışlar
— Toplumsal geri çekilme, ruh hali değişimleri, huzursuzluk, sinirlilik
Birçok hadisede anoreksiya nervozanın art planında travmatik tecrübeler, duygusal ihmal, ebeveyn denetiminin çok yahut yetersiz olması üzere faktörler bulunur. Bu tıp tecrübeler kişinin vücut algısını, özdeğerini ve duygusal düzenleme marifetlerini olumsuz etkileyebilir. Öte yandan toplumsal medya, bilhassa ergenlik çağındaki bireyler için güçlü bir tesir alanıdır. Filtrelenmiş fotoğraflar, zayıf vücudun muvaffakiyet ya da memnunlukla ilişkilendirilmesi, ‘fit’ görünümün norm olarak sunulması bireylerin vücut algısını çarpıtır. Bu içeriklere maruz kalan bireyler, kendi vücutlarından memnuniyetsizlik duymaya başlar ve bu durum yeme bozukluklarına yer hazırlayabilir. Toplumsal karşılaştırmalar, beğeni sayısı üzerinden onaylanma gereksinimi, kilo denetimini takıntıya dönüştürebilir.
Uzman Klinik Psikolog Aybige Üstüner
2- Bir kişi kaç kilonun altına düşerse anoreksiya kabul ediliyor?
Vedat Göral: Yetişkinlerde, ülkü beden yükünün %85’inden az yahut 17,5 yahut daha düşük BMI olması, çocuklarda, yaş ve boya nazaran beklenen beden tartısının %85’inden az olması yahut büyüme devrinde kilo alamama, beklenenin %85’inden daha az beden yüküne yol açması anoreksiya olarak kabul ediliyor.
Anoreksiya nervoza tanısı konulurken şu testlerin kesinlikle yapılması lazım; kemik yoğunluğu testi, tam kan sayımı, elektrokardiyogram (EKG), elektrolit paneli, böbrek işlev testleri, şeker, insülin, kimi hormon testleri, karaciğer işlev testleri, tiroid kan testleri, idrar analizi. Kesinlikle ruhsal kıymetlendirme de yapılmalıdır.
Prof. Dr. Vedat Göral
3- Anoreksiya olan kişi neden yemek yiyemiyor? Yese de istifra mı ediyor?
Vedat Göral: Anoreksiya nervozada kısıtlayıcı besin alımı bozukluğu yahut başka kısıtlayıcı yeme bozukluklarında gastroparezi (mide tembelliği) olarak bilinen tıbbi bir sorun ortaya çıkar. Sindirim, beden yetersiz beslenme yaşadığında ve kâfi güce sahip olmadığında güç aldığında, sindirim suratı yavaşlayabilir ve mide, yiyeceğini olağan suratında boşaltmayı bırakabilir. Kişi, mide tembelliği nedeni ile yediklerini çıkarır. Sonuç olarak, yiyecek midede daha uzun müddet kalır ve bu da yemek sırasında yahut sonrasında, mide bulantısına ve olağandan daha çabuk doyma hissine neden olabilir.
4- Bu hastalık için nasıl bir tedavi uygulanıyor?
Vedat Göral: Anoreksiyayı tedavi etmek için şimdi güzel bir sonuç veren ilaç bulunmamıştır. Bireyin tedaviye muhtaçlığının olmadığını düşünmesi, kilo almaktan korkması ve anoreksiya nervozayı bir hastalıktan çok bir hayat biçimi tercihi olarak görmesi tedavinin önündeki en büyük engellerdir. Anoreksiya nervoza tedavisi, tedavi edilen bireye mahsustur, yani kişiseldir.
Anoreksiyalı birçok kişi yeme bozukluğu olduğunu inkâr eder ve sırf ömrü tehdit edici hale geldiğinde yardım ister. Bu nedenle, erken teşhis ve tedavi çok değerlidir. Sıhhat uzmanınız, şunları içerebilen özel bir tedavi planı tasarlayacaktır; Beslenme terapisi, psikoterapi, ilaç ve hastaneye yatış.
Hastaneye yatış, önemli yetersiz beslenmeyi yahut öbür önemli sıhhat komplikasyonlarını tedavi etmek için gerekli olabilir. Ayrıyeten önemli ruh sıhhati meseleleri nedeniyle hastanede kalabilir. İlaçlar bazen bu komplikasyonların tedavisinde rol oynar. Lakin, anoreksiya nervoza için uzun vadeli tedavi, psikoterapidir. Psikoterapi yahut konuşma terapisi, yeme bozukluklarıyla alakalı fikir ve davranış kalıplarını değiştirmeye yardımcı olur.
5- Anoreksi tedavisinde psikoterapi süreci nasıl ilerliyor?
Aybige Üstüner: Anoreksiya nervoza tedavisi, multidisipliner bir yaklaşımla yürütülmelidir. Psikoterapi süreci, bireyin vücut algısını, fikir yapısını ve hislerini tekrar yapılandırmayı emeller. Bilişsel davranışçı terapi (BDT), en sık kullanılan yollardan biridir. Ayrıyeten kişinin travmaları, aile bağlantıları ve benlik algısı çalışılır. Ruhsal takviyeye ek olarak beslenme uzmanı ve gerektiğinde psikiyatri takviyesi de sürece dahil olur. Tedavi sabır ve süreklilik gerektirir; erken müdahale ise muvaffakiyet oranını artırır.
Mesleki tecrübelerim ortasında anoreksiya nervoza tanısı almış bireylerle çalışma fırsatım oldu. Bu tıp hadiselerde en sık karşılaşılan temalar; aile içi irtibat sorunları, yüksek denetimci ya da çok eleştirel ebeveyn tavırları ve geçmişte yaşanmış duygusal travmalar oluyor. Bireyler ekseriyetle ağır bir değersizlik hissi, denetim kaybı ve kendini söz edememe üzere hislerle baş etmeye çalışırken, yeme davranışları üzerinde denetim kurmak bir başa çıkma biçimine dönüşebiliyor. Bu nedenle tedavi sürecinde sırf yeme davranışı değil, tıpkı vakitte duygusal muhtaçlıklar, benlik algısı, travmalar ve aile dinamikleri de çalışılıyor. Süreç sabır gerektiriyor, fakat erken müdahale ve gerçek dayanakla güzelleşme mümkün oluyor.
Uzman Klinik Psikolog Aybige Üstüner
TEDAVİ AYLAR SÜREBİLİR, GÜZELLEŞENLERİN KÜÇÜK BİR YÜZDESİ YEME BOZUKLUKLARUNDAN KURTULUYOR
6- Nihal Candan hastaneye yattığından beri kilo vermeye devam ediyor. Pekala Nihal Candan hastanede olmasına karşın nasıl kilo veriyor? Serumlar, ilaçlar ile kilo alımı mümkün değil mi?
Vedat Göral: Anoreksiya tedavisinde en büyük zorluk, bireyin tedavi istememesidir. Bu hastalıkta tedavi uzun periyodiktir. İyileşenlerin küçük bir yüzdesi (%8,2), yeme bozukluklarından kurtulmalarına karşın, düşük kilo aralığında kalabiliyor. Bu hastalığın bir iki gün içinde düzelmesi ve çabucak kilo alınması mümkün değildir. Serum kilo alımına neden olmaz yalnızca elektrolit dengesizliği varsa onu düzeltir. İlaç tedavisine yanıt ise yavaştır. Bazen tedavi haftalar yahut ayları bulabilir.
7- Anoreksiya hangi evrede ölümcül bir boyut kazanıyor?
Vedat Göral: Anoreksiya ölümcül olabilir. Bu hastalık, rastgele bir ruh sıhhati bozukluğunun, en yüksek mevt oranına sahiptir. Bedene çok ziyanlıdır ve önemli, uzun vadeli sıhhat meselelerine yol açabilir. Tedavisi tam yapılmazsa vefatla sonuçlanır. Sebep olduğu sıhhat meseleleri şunları içerir:
– Düşük kırmızı kan hücresi sayısı (anemi)
– Kalp sıkıntıları (aritmi, yavaş kalp suratı, kalp yetmezliği ve mitral kapak prolapsusu)
– Düşük kan basıncı
– Böbrek sorunları
– Elektrolit dengesizliği
– Bayanlarda adet görmeme
– Erkeklerde düşük testosteron
– Kemik kaybı
– Beyin hasarı
– Çoklu organ yetmezliği ve ölüm
HER 100 BAYANDAN BİRİ ANOREKSİYA
8- Dünyada ve Türkiye’de anoreksiya oranları nedir?
Vedat Göral: Anoreksiya nevroza ortalama olarak, her 100 bayandan 1’ini ve her 200 erkekten 1’ini tesirler. Durum çoklukla ergenlik yahut erken yetişkinlik devrinde başlar lakin her yaşta başlayabilir. Türkiye’de 100.000’de 36.36, dünyada ise 100.000’de 158-19 oranında değişiyor. En yüksek sıklık Luxemburg’da, en düşük sıklık Somali’de saptanmıştır.
HER YIL YAKLAŞIK 10.200 VEFATA NEDEN OLUYOR
9- Erkeklerde ve çocuklarda anoreksiya nervoza görülme sıklığı kadınlardakinden farklı mı?
Vedat Göral: Anoreksiya erkeklerden daha çok bayanları etkiliyor. Çoklukla ergenlik yıllarında başlıyor. Fakat çocuklukta yahut 40 yaş ve üzeri üzere daha sonraki yıllarda da gelişebiliyor. Anoreksiyası olan 15 ila 19 yaşlarındaki genç bayanların sayısı 1930’dan bu yana, her 10 yılda bir artıyor. 2021 tarihli bir çalışmaya nazaran, anoreksiya nervoza genç bayanların %3’ü kadarını etkiliyor.
Aynı çalışma, ayrıyeten bu durumun rastgele bir psikiyatrik durum ortasında en yüksek mevt oranına sahip olduğunu ve teşhis konulduktan sonraki 4 yıl içinde yaklaşık %5’inin vefatına neden olduğunu belirtiyor. Anoreksiya, yeme bozukluğunun direkt bir sonucu olarak her yıl yaklaşık 10.200 mevte neden oluyor. Bu, her 52 dakikada bir mevte eşittir. Anoreksiyası olan şahısların ayrıyeten yeme bozukluğu olmayan şahıslara nazaran, intihar teşebbüsünde bulunma olasılıkları 18 kat daha fazladır.
Anoreksiya hastası bir kişinin muhakkak sıhhat problemleri geçmişi olan bir aileden gelme mümkünlüğü, daha yüksektir. Bunlara kilo sıkıntıları, fizikî hastalıklar ve ruh sıhhati sıkıntıları dahildir. Ruh sıhhati problemleri ortasında depresyon ve husus bağımlılığı yer alabilir. Araştırmalar, birçok faktörün bir ortaya gelmesinin anoreksiya riskini artırabileceğini göstermektedir. Bunlara genetik, biyolojik, davranışsal, ruhsal ve toplumsal faktörler dahildir. Ayrıyeten beden biçimi ve boyutuna odaklanan makul sporlara ve aktivitelere katılırsanız risk altında olabilirsiniz. Risk gurupları; bale, beden geliştirme, artistik patinaj, jimnastik, jokeylik, modellik, güreş mesleğine sahip şahıslar olabilir.
Prof. Dr. Vedat Göral
