Yaşadığımız 6,2’lik zelzele büyük kaygı yarattı. Sarsıntının akabinde inançlı, açık alanlara yöneldik. Apartman önlerinde, parklarda, otomobillerinde bekleyenler ortasında, kedileri ve köpekleri yanında olanların sayısı hiç az değildi. Birinci paniğin akabinde anlaşıldı ki kimi hayvan sahipleri de afet anında korkan, kaçan, panikleyen dostlarını yalnız bırakmamak için meskende kalmayı tercih etmişti ya da konutta bırakmak zorunda kaldığı kedisini, köpeğini düşünüyordu. Pekala, afet anında evcil hayvanlar kelam mevzusuysa nasıl hareket edilmeli?
Veteriner tabip Ayça Turan zelzele anında inançlı tahliye sürecinin kediler ve köpekler için birebir olmadığını vurguluyor: “Köpekler beşerlerle birlikte daha rahat hareket edebildikleri için zelzele anında onlarla dışarı çıkmak mümkün. Lakin tasmalarının kolay ulaşılabilir bir yerde olması gerekiyor. Kedilerse ani ses ve sarsıntılardan çok daha fazla korkar, bir yerlere saklanabilir. Onları çabucak yakalamaya çalışmak hem sizin için hem onlar için riskli olabilir. Panik halinde kucağınıza almaya kalkarsanız sizi çizebilir, kaçabilir. Birinci etapta kediyi taşıma kutusuna koymaya çalışmak yerine evvel kendinizi inançlı alana çıkarmak en doğrusu.” Turan uyarıyor: “Çıkmadan evvel ya da her vakit ne olur ne olmaz diye birkaç farklı noktaya mama ve su bırakmakta yarar var. Camları açıp çıkmaksa gerçek değil. Kedi panikle cama atlayabilir, cam kırıklarıyla yaralanabilir ya da kaçabilir. Kediyi meskende bırakmak zorunda kalanlar birinci fırsatta dönüp inançlı bir biçimde evcil hayvanlarını tahliye etmeli.”
Veteriner tabip Gökhan Durukan ise zelzele öncesi yapılabilecek hazırlıkları şöyle sıralıyor: “Ev içerisinde hayvanlarımızla girebileceğimiz ömür üçgenleri planlanmalı, kediler için bilhassa sevdikleri kutu alanları ömür üçgeni olarak düzenlenmiş lokasyonlarda bulunmalı, meskende hayvanların üzerine düşebilecek objeler sabitlenmeli.”
Durukan sarsıntı sonrasındaysa hayvanların yaşadığı dehşet ve gerilimi azaltmanın birinci kuralının onları zorlamamak olduğunu vurguluyor: “Etkileşimi kendi başlatmalı ve sonlandırmalı. Kendi başına kalmak istiyorsa bırakılmalı, beşerle olmak istiyorsa ona da müsaade verilmeli.” Köpeklerde çiğneme oyuncakları, koku odaklı oyunlar, kısa yürüyüşler olumlu tesir yaratırken kedilerde beslenme oyuncaklarıyla yapılan ‘av simülasyonu’ gerilimi azaltabiliyor.
Nasıl taşımalıyız?
Veteriner doktor Gökhan Durukan kedilerin taşıma kabına alıştırılması gerektiğini belirtiyor: “Korkmuş bir kediyi yönlendirmek için evvel mama, ödül ya da oyuncak denenmeli. Şayet karşılık alınamazsa kalın bir havlu ya da battaniyeyle üzeri örtülmeli, akabinde koltuk altlarından ve kalça bölgesinden nazikçe kavranarak sert plastik taşıma kabına yerleştirilmeli. Köpeklerde de misal formda ödül ve oyuncak kullanılabilir. Fakat bu işe yaramazsa köpeğin üzerine havlu örtülerek, tasma ve kayış yardımıyla, onu severek ve sakin bir biçimde yönlendirmek gerekir.”
Bu semptomlara dikkat!
Veteriner tabip Durukan, hayvanlar için tanımlanmış bir travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) kriteri olmadığını lakin zelzele üzere olağandışı olaylara maruz kalan kedi ve köpeklerde, insanlardakine benzeri yansıların görülebildiğini söylüyor. Belirtilerin kalıcı olup olmadığının anlaşılması için olayın üzerinden 2 ila 4 hafta geçmiş olması gerektiğini de vurgulayan Durukan, semptomları şöyle sıralıyor: “Uykuda huzursuzluk, ani uyanmalar, sese karşı çok hassaslık, süratli soluma, dinlenme halinde bile gerginlik, nabız artışı, iştah kaybı ya da artışı, tuvalet nizamında bozulma, mesken içinde uygunsuz dışkılama ya da idrar, saldırganlık, tekrarlayıcı ya da kompülsif hareketler, titreme, salyalanma, mide meseleleri, olayı yine yaşıyormuş üzere davranma.”
Yedek tasma, konserve mama…
Uzmanların verdiği bilgilere nazaran evcil hayvanlar için hazırlanacak zelzele çantasında şu materyaller olmalı:
Yedek tasma, kayış, ağızlık
Katlanabilir mama ve su kapları
Yüksek güçlü konserve mamalar
Pet şişe ya da özel hayvan termosları
Mevsime uygun yedek kıyafet
Aşı karnesi/pasaport fotokopisi
Batikon, antiseptik solüsyon, gazlı bez, sargı bezi
Varsa sistemli kullandığı ilaçlar
‘Bazı kediler kaçmayı tercih eder’
Veteriner tabip Kâfi Öcal zelzelenin birinci anında hayvan sahiplerinin panikle hiçbir şey yapamamasının, sarsıntıdan etkilenen hayvanlarınsa agresif ve gergin davranmasının olağan olduğunu aktarıyor. Hayvanların verebileceği tepkileriyse şöyle anlatıyor: “Yememek, içmemek, kendini bir köşeye çekmek üzere belirtiler gösterirler. Ancak hayvanın fizikî bir yarası yoksa, bu durumda yapılacak en hakikat şey inançlı bir yerde sakinleşmesini sağlamak. Çabucak veterinere gitmeden evvel, hayvanın kendi ritmine dönmesine alan tanımak gerekir.”
Barınma şartlarının sıkıntı olduğu büyük afet senaryolarında bilhassa kedilerin çadır üzere süreksiz barınaklarda kalmakta zorlanabileceğini ekleyen Öcal “Bazı kediler kaçmayı tercih eder. Fakat büyük afetlerin yaşandığı durumlarda bu değişebilir. Biz barınmaya yer bulamazsak kediyi nasıl kafesten çıkaracağız da rahatlatacağız? Bu senaryolar çok güç ve ne yazık ki kimsenin tam olarak bir yanıtı yok” diyor.
