Mor Çatı Bayan Sığınma Vakfı 35 yaşında… “Burada bayanlara ‘yardım’ edilmez, bayanlarla dayanışma kurulur”

Mor Çatı Bayan Sığınağı Vakfı, bayanların güçlenmesini temel alan toplumsal çalışmaları, bayan örgütleriyle kurduğu işbirlikleri ve milletlerarası kontratların uygulanmasına dair uğraşlarıyla 1990’dan beri Türkiye’de bayan hareketinin taşıyıcı kurumlarından biri. Pekala, bu 35 yıllık süreçte hangi dönemeçlerden geçti? Bu soruyu vakfın yöneticilerine yönelttik. Mor Çatı hiyerarşik bir örgütlenme yerine dayanışmayı temel aldığı için yöneticileri de sorularımıza vakıf olarak ortak karşılık verdiler.

Anlatılanlar bizi evvel 1980’li yılların sessizliğine götürdü. O yıllarda erkek şiddetinden kelam etmek dahi neredeyse mümkün değilken feministler sokaklara çıkarak bu sessizliği bozdu. Mor Çatı’nın 1990’da kuruluşu bu iradenin eseriydi: Erkek şiddetine karşı çabayı örgütlü ve bayan dayanışmasına dayalı bir yapıya kavuşturmak. Ortadan geçen yıllar boyunca vakıf, sırf fizikî değil, ruhsal ve cinsel şiddetin görünür kılınması için de çabaladı.

Mor Çatı’nın kıssası, yalnızca kurumun değil, birebir vakitte Türkiye’de bayana yönelik erkek şiddetiyle uğraşın de nasıl evrildiğini gösteriyor. Vakfın birinci yıllarında karşılaşılan problemler, anlatılanlara nazaran büyük ölçüde ‘mahrem alan’a hapsedilmiş bir şiddeti görünür kılma gayretiydi. Feministlerse bu anlayışı aksine çevirdi; “Kişisel olan politiktir” diyerek, erkek şiddetinin ferdî değil, yapısal olduğunun altını çizdiler.

Mor Çatı yöneticilerinin aktardığına nazaran; bugün gelinen noktada, fizikî şiddetin yanı sıra ruhsal, ekonomik ve cinsel şiddet tipleri de daha fazla görünürlük kazanmış durumda. Ruhsal şiddetin tanınması hâlâ sıkıntı; cinsel şiddetteyse fail yerine mağdurun sorgulanması devam ediyor, hata toplumsal ve yasal seviyede karşılık bulmuş değil. Yeniden de bilhassa genç bayanların, maruz kaldıkları şiddeti tanımlayabildikleri ve kendi ömürlerini dönüştürme istikametinde hamasetle adım attıkları bir devirdeyiz.

GÜVENLİ ALAN AÇMA

Mor Çatı’nın kuruluşundan bu yana değişmeyen unsursa feminist sistemlerin temel alınması olmuş. Artık bayanlar Mor Çatı’ya yaşadıkları şiddeti paylaşmak, manalandırmak, bazen de şiddetten uzaklaşmak için gereksinim duydukları hukuksal, ruhsal ya da başka dayanaklar hakkında bilgi edinmek için başvuruyor. Vakıf bir noktanın altını ısrarla çiziyor: “Mor Çatı’da bayanlara ‘yardım’ edilmez, bayanlar kurtarılmaz, bayanlarla dayanışma kurulur. Şiddete maruz kalan bayanlar yardıma değil dayanışmaya, kurtarılmaya değil güçlenmeye gereksinim duyarlar. Verilen takviyelerle bayanların erkeklerin şiddetiyle baş edebilmesi ve kendi kararlarını uygulayabilmesi hedeflenir.”

Bu yaklaşım doğrultusunda Mor Çatı, bayanların güçlenmesini engelleyen yapısal problemlere karşı da gayret yürütüyor. Toplumsal çalışmanın merkezine bayanların tecrübelerini ve kararlarını koyan bu prosedür, takviye sürecinde bir yol gösterme değil, inançlı bir alan açma anlayışına dayanıyor. Bu sayede bayanlar hem şiddetin tesirlerini azaltma hem de kendi hayatlarına dair kararları alma gücünü yine kazanma imkânı buluyor.

Mor Çatı yöneticilerine nazaran, Türkiye’de erkek şiddetiyle uğraşın dönüm noktalarından biri 1985’te Çankırı Aile Mahkemesi’nde verilen kararla yaşandı. Çankırı’da bir bayan, kendine şiddet uygulayan eşine boşanma davası açtı. Mahkeme başkanı talebi reddetti. Gerekçesinde bayanın gebe olduğunu ve bölgenin örf ve âdetlerinde ‘karının sırtını sopasız, karnını sıpasız bırakmamak gerekir’ anlayışı olduğunu belirtti. Bu erkek hükümran yargı lisanı, bayan hareketinin kitlesel biçimde ayağa kalkmasına neden oldu. Bayanlar adliyelere gidip telgraflar çekti, itiraz dilekçeleri sundu ve davanın tarafı olduklarını ilan etti. Bu süreç Yoğurtçu Parkı’ndaki Dayağa Karşı Yürüyüş’le ve Mor Çatı Bayan Sığınağı Vakfı’nın 1990’daki kuruluşuyla kurumsallaştı. Bu devirlerde ‘Bağır Herkes Duysun Erkek Şiddeti Son Bulsun’ ve ‘Mor İğne Cinsel Tacize Karşı Kampanya’ üzere çalışmaları örgütledi.

Vakıf geçmişten bugüne verilen uğraşın tesirlerini şöyle özetliyor: “Mor Çatı ve Türkiye’de feminist hareketin bayana yönelik şiddetle çabası daima iç içe geçmiştir diyebiliriz. Kuruluşundan bugüne Mor Çatı’nın içinde olduğu feminist uğraş sayesinde birçok yasa değişti, bayanların aleyhine olacak düzenlemelere direnç gösterildi.”

Mor Çatı’nın amacı belirli, yol haritası net: “Kadınların eşit haklarına göz dikilse ve feminizm itibarsızlaştırılmaya çalışılsa da bizler bu çabayı sahipleniyor; güçlü ve umutlu hissediyoruz. Dünyayı cinsiyet ayrımcılığının olmayacağı bir biçimde değiştirme hayalimiz var.”

HER GÜN ORTALAMA 15 BAYAN BAŞVURUYOR

1990’dan bu yana Mor Çatı’nın dayanışma merkezi ve sığınağından takviye alan bayan ve çocuk sayısı 50 bini aştı. Her gün ortalama 15 bayan, telefon, e-posta yahut yüz yüze görüşme yoluyla Mor Çatı’ya başvuruyor. Başvurulardaki artış vakitle değişkenlik gösteriyor. Vakıf bu durumu şöyle açıklıyor:

“Yıllar içinde kaynaklara bağlı olarak müracaat alma kapasitemiz de değişiyor. Mor Çatı’nın bilhassa şiddetle çabada takviye sistemlerinin tıkandığı, bayanların hak ihlallerine maruz kalıp kamusal dayanaklara ulaşamadığı hallerde daha sık arandığını söylemek mümkün.”

1.000’İN ÜZERİNDE SIĞINAK DESTEĞİ

Mor Çatı bugüne kadar üç sığınak çalışması yürüttü ve toplamda 1.000’in üzerinde bayan ve çocuğa sığınak takviyesi sağladı. Sayılar yıllara nazaran değişiklik gösterse de sığınak gereksinimi her yıl bir evvelkinden fazla: “Kadınların şiddet uygulayanın konuttan uzaklaştırılmasıyla ilgili tüzel sistemlerdeki berbat uygulamalar, ekonomik ve toplumsal takviyelerin yetersizliği üzere nedenlerle sığınaklara günden güne daha fazla gereksinim duyduklarını söylemek mümkün.”

KİM BU GÖNÜLLÜLER?

Mor Çatı  bayandan bayana dayanışmayı temel alan bir yapı olarak yoluna devam ediyor. Bu nedenle gönüllülük, vakfın en temel bileşenlerinden biri: “Mor Çatı 35 senede buraya yolu düşen bayanların gönüllülüğü ve emeğiyle var oldu. Sırf muhakkak uzmanlıklar üzerinden mesleksel dayanak vermek değil, bayanlarla dayanışmak ve feminist çabanın bir modülü olmak için kurduğumuz bir gönüllülük çerçevemiz var.”