Kimi panikle donakalıyor kimi camdan atlayıp kaçmaya çalışıyor… Sarsıntı anında neden sakin kalamıyoruz?
Ülkemiz topraklarının neredeyse tamamına yakını fay zonları üzerinde yer alıyor. Bu zonlar içinde en hareketli olanı da Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ)… 1.100 kilometre uzunluğundaki KAFZ, yaklaşık olarak Van Gölü’nden Saros Körfezi’ne kadar tüm Kuzey Anadolu’yu kesiyor; tek bir faydan oluşmuyor, pek çok kırık parçayı barındırıyor. Bu nedenle ülkemizde sıklıkla zelzeleler meydana geliyor.
Son olarak üç gündür Marmara Denizi’nde, bu sabah da Kütahya’da meydana gelen zelzeleler telaşa neden oldu. Bilhassa Silivri açıklarında 23 Nisan’da yaşanan 6,2 büyüklüğündeki sarsıntı ve artçı sarsıntıları, vatandaşların sokaklara çıkmasına, parklarda ve kamuya açık alanlarda sabahlamasına yol açtı.
Yetkililerin yaptığı açıklamalara nazaran zelzelenin akabinde bir yıkım meydana gelmezken, panik anlarında yaşanan denetimsiz hareketler nedeniyle çok sayıda vatandaş yaralandı.
Özellikle yüksek katlı binalardan atlama teşebbüsleri sonucu pek çok kişinin çeşitli hallerde yaralandığı, yaralıların hastanelerde tedavi altına alındığı ve hayati tehlikelerinin bulunmadığı açıklandı.
Deprem sırasında balkondan atlayarak yaralanan 23 yaşındaki Altan Kutay Özlü Anadolu Ajansı’na yaptığı açıklamada, zelzeleye uykuda yakalandığını belirterek, “Anın şokuyla şiddetini algılayamadım ve panikle balkondan atladım. O sırada omurgamda dört kırık oluşmuş, ayağımda çatlak var. Doğal olayın şokuyla yaptım, kısa da sürdü zelzele aslında. Balkona çıktım ve birinci kattan atladım. Direkt yolun üzerine düştüm ve ayağım biraz parçalandı” dedi. Sarsıntıdan çok korktuğunu söyleyen aktaran Özlü, “Uykuda olduğum için o sırada büyük İstanbul zelzelesi olduğunu sandım. Buraya geldiğimde de kırıklarım ortaya çıktığında, ‘Sinir sistemimde bir şey var mı, beynim de bir şey var mı?’ kaygısıyla çok yıprandım lakin sağ olsun hekimler pek güzel baktılar. Şu an iyiyim” tabirlerini kullandı.
Yetkililer, vatandaşları mümkün artçılara karşı dikkatli olmaya çağırırken, panik yapılmaması gerektiğinin de altını çizdi.
Tüm bu gelişmeler, toplumda derin izler bırakan sarsıntı dehşetinin hâlâ aşılamadığını bir kere daha gözler önüne serdi. Hakikaten uzmanlar da afetler karşısında ruhsal hazırlığın en az fiziki önlemler kadar değerli olduğuna dikkat çekiyor.
Peki neden bir sarsıntı ülkesinde yaşıyor olmamıza rağmen zelzele korkusunu aşamıyoruz? Deprem anında donakalmamızın ya da tehlikeli olduğunu bile bile binadan atlayarak kaçmaya çalışmamızın sebebi ne? Zelzele karşısında psikolojimizi güçlü tutmak için neler yapabiliriz? Uzmanlar kıymetli bilgiler verdi.
NEDEN KİMİ BİREYLER SARSINTI ANINDA DONUP KALIYOR?
Uzman Psikolog Deniz Mutlu: Deprem üzere travmatik olaylar sırasında birtakım bireyler kilitlenip hareketsiz/eylemsiz kalabilirler. Korkuyu yönetemediğimizde bir tehdit karşısında beynimiz ne yapacağını bilemez ve bu bilinmezliğe donakalma reaksiyonu denir.
Donakalma reaksiyonunun en kıymetli sebepleri, şahısların geçmişten gelen travmatik durumları yahut ani bir olaya hazırlıksız yakalanmaları ve en temel sebebi kişilik özelliğinden kaynaklı hiçbir şey yapamamalarıdır.
‘Akut gerilim tepkisi’, beşerler ve hayvanlardaki evrimsel bir miras. Kişi varoluşunu tehdit eden bir tehlike ya da gerilim faktörüyle karşılaştığında otomatik olarak kaçıyor, savaşıyor ya da donakalıyor. Bu miras, sarsıntı anında sergilediğimiz davranışlara da yansıyor. Savaş, don ya da kaç reaksiyonlarımızı otonom hudut sistemimiz oluşturuyor. Şayet sempatik sistem baskın çıkarsa; kişi savaşma ya da kaçma reaksiyonu gösteriyor. Şayet parasempatik sistem baskın çıkarsa, kişi donma reaksiyonu sergiliyor. Bu sebeple sarsıntı anında verilen yansılar hem evrimsel mirasın hem de nörolojik baskınlığın sonucu.
Uzman Klinik Psikolog Dilara Sayar
DEPREMİN ÜLKEMİZİN BİR GERÇEĞİ OLDUĞUNU BİLİYORUZ FAKAT SARSINTISI LAKİN YAŞAYINCA HATIRLIYORUZ. BUNUN SEBEBİ NEDİR?
Uzman Psikolog Deniz Mutlu: Korkunca kaç ya da savaş reaksiyonu devreye girmektedir. Ruhsal kökenine bakacak olursak, denetimsiz kaldığımız hiçbir şeyi zihin sevmez ve dehşet temasını korkana kadar hatırlamak istemez. Bu sebeple savunma sistemi yani inkâr devreye girmektedir.
Beynimiz gerilimli ya da travmatik bir durumu gerçek değilmiş üzere algılamak ister ki ruhsal olarak çökmek istemez. Kronik gerilimin kişiyi yönetmemesi için kişinin kronikleşmiş gerilimini geri plana atması gerekebilir.
Grafik: Harun Elibol
23 NİSAN’DAKİ İSTANBUL ZELZELESİNDE YAŞANAN YARALANMALAR PANİĞİN SARSINTIDAN DAHA TEHLİKELİ OLABİLECEĞİNİ BİR KERE DAHA GÖSTERDİ. SARSINTI ANINDA SAKİN KALMAYI NASIL BAŞARACAĞIZ?
Uzman Psikolog Deniz Mutlu: Deprem anında donakalmamak yahut bir yerlerden atlama üzere davranışları aşmak için zelzele anında ne yapacağını evvelce biliyor olmak çok değerli.
Evde yakalandığımız bir sarsıntı anında inançlı yer, çök-kapan-tutunla içerideki sağlam üçgendir, dışarısı değil. Bunu kendimize sık sık hatırlatmalıyız. Bilgi ve yanlışsız plan panik anında devreye girer ve yanlış davranışlara yönelimi maniler.
Deprem esnasında daha rahat olabilmek için, ne türlü hareket edilebileceği öncesinde ezber yapıyormuş üzere beyne öğretilmeli. Pratik yapan beyin o esnada öğrenmiş olduğu davranışı çarçabuk gerçekleştirir. Bu durum karşısında vereceğimiz yansıyı bilmek kişiyi otomatik olarak daha sakin kılar.
Uzman Psikolog Elif Saydam
EVDE SIK SIK ZELZELE KONUŞMAK, PANİKTEN KURTULMAYA YARAR SAĞLAR MI?
Uzman Psikolog Deniz Mutlu: Haftanın yahut ayın aşikâr günlerinde ailece oturup zelzele konuşmak yararlı olabilir lakin dehşet yaratmak için değil güçlenmek için konuşulması uygundur. Kullandığımız cümleler ve gösterdiğimiz davranışlar konuşmanın gidişatını belirler. Hislerin lisana getirilmesi, çocukların yaşlarına uygun konuşulması, yetişkin ve çocuk fark etmeksizin konuşmadakilerin kişilik yapıları değerlidir.
Sürekli konuşmak korkuyu ve bu duruma karşı hassasiyeti daha da arttırabilir. Zelzelede ne yapılacağını ailecek birkaç kere konuşmak aslında kâfi. Konuşulur, anlatılır, tatbikat yapılır, öğrenilenler denetim edilir. Teorinin yanında gerçekçi simülasyonlara katılmak da o esnada hakikaten ne yapacağımızla ilgili bize fikir verir.
Klinik Psikolog Beril Pabuççuer
Depremin varlığını hayatımıza entegre etmek istiyorsak konutumuzun ve gündelik hayatımızın tertibine de dahil etmeliyiz. Yetişkinler hatırlatıcı bilgilerle sarsıntının kaçınılamaz bir gerçek olduğunu kabul etmeli, çocuklara da zelzele yaşlarına nazaran gerek oyun sistemi ile gerek kısa ve yalın cümleler ile anlatılmalı.
Ev içinde daima olumsuz ihtimalleri lisana getirmek “Ya göçük altında kalsaydık, ya meskenimiz yıkılsaydı, ya birimiz ölseydik” üzere cümleler paylaşmak her yaş kümesi birey için kabul sürecini zorlaştırır ve tasaları artırır. Bu cümleler yerine yapılması gerekenleri yapmak ve olumsuz cümleler yerine “Gerekli tedbirleri aldık, tekrar yaşarsak neler yapmamız gerektiğini biliyoruz, sarsıntı konusunda bilinçliyiz ve hazırlıklıyız” diyebilmek gerekir.
Uzman Klinik Psikolog Dilara Sayar
Grafik: Harun Elibol
