Kimi ne olduğunun farkında değil, kimi konuta girmek istemiyor… Zelzelesi çocuklara nasıl anlatmalıyız? ‘Sen bunları düşünme demeyin’

Dün Marmara Denizi’nde evvel saat 12.13’te 3,9 ve akabinde 12.49’da ise 6.2 büyüklüğünde iki zelzele meydana geldi. 6.2’lik zelzelenin akabinde en büyüğü 5.9 olan yüzlerce artçı meydana geldi ve gelmeye de devam ediyor.

Şiddetli sarsıntının akabinde beşerler sokaklara döküldü. Çok sayıda insan konutlarına giremedi, geceyi otomobillerde, parklarda, bahçelerde geçirdi. Konutlara girenler de haliyle televizyondan, toplumsal medyadan zelzele haberlerini takip etti.

Bazı çocuklar sarsıntı gerçeğiyle birinci defa tanışırken, kimileri sallantının tesiriyle çok korktu. Kimisi “Anne ne oluyor, neden dışarı çıkıyoruz” diye sordu, kimisi ise tekrar sarsıntı olur dehşetiyle konuta girmek istemedi. Kimisi televizyonda gördükleri, duydukları zelzele haberlerinden etkileniyor kimisi ise neden otomobilde uyuduklarını anlamlandıramıyor.

Peki anne babalar çocuklarına zelzele gerçeğini nasıl anlatmalı? Çocuk ve Ergen Psikoloğu Buse Başakgil anlattı.

1- SARSINTISI VE AFET DURUMUNU ÇOCUKLARA NASIL ANLATMAK GEREKİYOR?

Depremler, tabiatın bir gerçeği. Fakat çocukların bu gerçekle birinci müsabakaları birçok vakit kaygı, dert ve belirsizlikle dolu olur. Bu yüzden, biz yetişkinlere büyük bir sorumluluk düşüyor. Zira bir çocuğun zelzelesi nasıl algıladığı, onun gelecekteki inanç hissini direkt etkileyebilir. Çocuklara sarsıntısı anlatmak zelzele anı yahut sarsıntının çabucak sonrasına bırakılmamalıdır. Aslında bu yalnızca zelzele değil, öteki doğal afetler için de geçerli. Çocuğun yaşına uygun anlayabileceği kolay ve gerçek bilgi vermek, sakin ve itimat verici olmak, hazırlık sürecinde iştirake müsaade vermek, oyun ve kıssalarla öğretmek, soru ve hislere alan açmak gerekir.

2- SARSINTISI HANGİ YAŞ KÜMESİNE NASIL ANLATMALIYIZ?

Çocukların yaşı, gelişim seviyesi ve evvelki yaşantıları, onlara neyi nasıl anlatmamız gerektiğini belirler. Yani “her yaşa birebir halde anlatılmalı” üzere bir yaklaşım yanlışsız değil. 3 yaş kümesindeki çocuklar birtakım şeyleri daha net anlamaya başlarlar lakin hala hayal ve gerçek ortasındaki hudutlar çok net değildir. Sarsıntının ne olduğunu kolay bir biçimde anlatabilirsiniz: “Bazen yerin altındaki taşlar birbirine sürtünür, o vakit yer biraz sallanır lakin biz ne yapacağımızı biliyoruz” biçiminde zelzelesi tanımlayabiliriz. 3 yaş kümesi çocuklara zelzele üzere karmaşık ve potansiyel olarak korkutucu bir mevzuyu anlatırken oyun en tesirli araçlardan biridir. Bu yaş kümesinin dünyayı hareket ederek, görerek ve oynayarak keşfettiğini unutmayalım.

‘GÖRMEZDEN GELMEK GÜVENSİZLİK YARATIR’

7 yaş civarındaki çocuklar, bilişsel gelişim olarak ‘gerçek’ ve ‘hayal ürünü’ ayrımını yapabilecek noktaya gelirler. Bu yaş, çocukların hem sorgulamaya başladığı hem de etrafında olan biteni daha derinlemesine anlamlandırmaya çalıştığı bir devirdir. Hasebiyle, daha büyük çocuklara yani 7 yaş ve üzerindeki çocuklara sarsıntı üzere önemli hususlarda yaklaşımımız hem dürüst hem de destekleyici olmalıdır.

Bu yaşta çocuklar “bize bir şey olmaz” üzere aldatıcı cümleleri sorgularlar. Şayet bir sarsıntı yaşanmışsa yahut haberlere yansımışsa, büsbütün görmezden gelmek güvensizlik yaratır. Şu sözleri kullanabilirsiniz: “Evet, sarsıntı tabiatta vakit zaman olan bir olaydır. Lakin biz tedbir alırsak, kendimizi daha inançta hissederiz. Tıpkı yangın çıkarsa çıkışı bilmemiz üzere.”

7 YAŞ ÜSTÜ BİLHASSA BU SORULARI SORABİLİR

7 yaş ve üstü çocuklar bilhassa şunları sorabilir: “Bize de olacak mı?”, “Evimiz yıkılır mı?”, “Ya seninle bir arada olmazsam?” Bu soruları karşılıksız bırakmak ya da “sen bunları düşünme” demek onları yalnızlaştırabilir. “Bize de olabilir lakin biz tedbir alırsak ziyan görme ihtimalimiz azalır. Ben her vakit seni korumak için elimden geleni yapacağım.”

Bu yaş kümesi hislerini artık daha açık söz edebilir fakat hâlâ dehşet ve tasayı nasıl yöneteceklerini tam bilemezler. Korkmasına müsaade verin. “Korkman çok olağan, ben de küçükken korkardım” diyerek empati kurun. “Birlikte neler yapabileceğimizi konuşalım mı?” deyin ve tahlil üretmeye geçin. 7 yaş ve üzeri çocuklar artık sorumluluk alma duygusu geliştirmeye başlar. Bu yüzden bilgi aktarımını katılımla desteklemek çok tesirli olur. 7 yaş ve üzeri çocuklar artık sorumluluk alma duygusu geliştirmeye başlar. Bu yüzden bilgi transferini katılımla desteklemek çok tesirli olur. Birlikte zelzele çantası hazırlayın. “Sence neler koymalıyız?” diye sorarak dahil edin. Ailece bir acil durum planı yapın. “Deprem olursa hangi çıkıştan çıkarız, buluşma yerimiz neresi olur?” üzere kararları birlikte verin. Okuldaki tatbikatları onunla konuşun. Sorumluluk vermek, çocuğun inançta hissetmesini sağlar.

3- ÇOCUKLARI ZELZELE HABERLERİNDEN BÜSBÜTÜN UZAK MI TUTMALIYIZ?

“Haberleri izlemesin, hiçbir şey bilmesin; koruyayım.”
“Nasıl olsa duyacak, o vakit her şeyi birlikte izleyelim.”

Çoğu ebeveyn bu ikilemde kalıyor. İkisinin de çok uçları çocuklar için ülkü değil. Asıl gaye, çocuğun yaşına ve duygusal olgunluğuna uygun biçimde hakikat bilgiyle müsabakasını sağlamak, ancak duygusal yükü kaldırabileceği kadarını vermek olmalı. Çocukları sarsıntı haberlerinden büsbütün uzak tutmak gerekmez fakat nasıl ve ne kadarına maruz kaldıkları kesinlikle ebeveynin rehberliğinde olmalıdır. Pekala nelere dikkat etmeliyiz?

– Travmatik manzaralardan koruyun: Yıkılmış binalar, enkaz altındaki beşerler, ağlayan şahıslar üzere manzaralar 7-8 yaşındaki çocuklar için bile ağır duygusal yük oluşturabilir. Bu yüzden imajlı haberler yerine, konuşarak açıklama yapmayı tercih edin.

– Süreyi sınırlayın: Haber izleme mühleti kısa tutulmalı. Uzun mühlet maruz kalmak hem endişeyi hem çaresizlik hissini artırır.

– Soru sormalarına müsaade verin: “Sana bu haberler ne hissettirdi?” diye sorun. Korktuklarını söylerlerse küçümsemeyin, “Korkmuş hissetmen çok olağan, ben de izlerken üzülüyorum fakat biz elimizden geleni yapıyoruz” deyin.

– Alternatif içeriklerle destekleyin: Kurumların hazırladığı yaşa uygun görüntüler, kitaplar yahut çizgi sinemalarla zelzelesi anlatmak daha tesirli ve inançlı olabilir.

4- ZELZELEDEN KORKAN, KONUTA GİRMEK İSTEMEYEN YA DA ÇOK ENDİŞELENEN ÇOCUKLARI NASIL SAKİNLEŞTİRMELİYİZ?

Depremi yaşamak, bilhassa çocuklar için yalnızca bir sarsıntı değil, tıpkı vakitte inanç hissinin sarsılması demektir. Şayet çocuk meskene girmek istemiyorsa, sarsıntıyla ilgili sık sık sorular soruyorsa, uykuları bozulmuşsa, daima tetikteyse ya da hudutlu görünüyorsa, bunlar büsbütün olağan ve anlaşılabilir reaksiyonlardır ancak gerçek bir yaklaşımla bu dehşetler vakitle azalır ve yerini itimat duygusu alır. Sarsıntı sonrası birtakım çocuklar meskenin “tehlikeli” olduğunu düşünebilir. Onu zorla konuta sokmak aykırı tepebilir. Bunun yerine:

 Kademeli olarak alıştırın:

— Birinci gün birlikte kapının önünde oturun.
— Sonraki gün camdan içeri bakın.
— Akabinde birlikte kısa müddetliğine içeri girin (sevdiği oyuncağı almak gibi).
— Her adımda yanında olun ve “Bak, buradayız, güvendeyiz” üzere cümlelerle destekleyin.
— Güvendiği bir objeyle (oyuncak, battaniye vb.) içeriye girmesine müsaade verin.

Sakinleştirici rutinler oluşturun

Deprem sonrası çocukların günlük rutini bozulduysa, bu da güvensizlik yaratabilir. Bu yüzden:

— Uyku saatini nizama sokun.
— Uyumadan evvel kısa bir kıssa okuyun.
— Birlikte “nefes alma oyunları” oynayın (burnundan derin nefes al – ağzından ver).
— “Güvende olma kutusu” yapın (içine sevdiği objeleri koysun, gerektiğinde açsın).

Yaratıcı yollarla söz etmelerine müsaade verin

Kimi çocuk hislerini sözcüklerle değil, oyunla ya da fotoğrafla anlatır.
Bunları teşvik edin:

— Fotoğraf yapmasına müsaade verin (depremle ilgili çizimler olabilir).
— Oyun kurmasına fırsat verin (lego, evcilik, kukla oyunlarıyla korkusunu dışa vurabilir).
— Öykü uydurup anlatmasına takviye olun: “Sen sarsıntı kahramanı olsaydın ne yapardın?”

Zaman tanıyın – her çocuk farklı süratte toparlanır

Bazı çocuklar birkaç gün içinde olağana dönerken, kimileri için bu süreç haftalar sürebilir. Sabırlı olun. Reaksiyon göstermeyin, tez ettirmeyin.