Dünyanın altında ne oluyor? Bilim insanları ‘hayalet yapıyı’ ortaya çıkardı! Büyük bir patlamaya mı hazırlanıyor?

Umman’ın yaklaşık 660 kilometre derinliklerinde tespit edilen ‘hayalet manto sütunu’ ve dünyanın çekirdeğine yakın D’ katmanında (D-prime / Dünyanın iç yapısında manto katmanının en derin, yaklaşık 2700 kilometre derinliğinde yer alır) keşfedilen katı kaya akıntısı, jeoloji alanında ezber bozan buluşlar olarak değerlendirildi. Peki bu buluşlar hangi bildirileri veriyor?

UMMAN ALTINDA SESSİZ YÜKSELİŞ: HAYALET MANTO SÜTUNU NEDİR?

Önce ‘hayalet manto sütunu’ hakkındaki ayrıntılara bir göz atalım…

Dünyanın manto katmanı, kabuk ile çekirdek ortasındaki yaklaşık 2900 kilometrelik kalınlıkta yer alan sıcak, lakin katı kayalardan oluşan bir katman. Manto içinde, sıcaklığın daha fazla olduğu bölgelerde, kayaların üst yanlışsız hareket ettiği sıcak sütunlar, yani ‘manto sütunları’ (mantle plumes) oluşabilir.

Bu sütunlar ekseriyetle volkanik patlamalara neden olarak yüzeye çıkar ve bilim insanlarının dikkatini çeker. Lakin Umman bölgesinde, yüzeye rastgele bir volkanik aktivite olmadan dağların altında derinlerde yükselen bir sıcak kaya sütunu keşfedildi. Bu nedenle bu cins yapılar ‘hayalet manto sütunu’ olarak isimlendiriliyor.

DEPREM DALGALARINDAN GELEN İPUÇLARI

Suudi Arabistan Kral Fahd Üniversitesi Petrol, Mühendislik ve Jeoloji Bilimleri Bölümü’nden Dr. Simone Pilia ve takımı, bölgedeki sarsıntı dalgalarının davranışını inceledi. Sarsıntı dalgaları, farklı kaya çeşitleri ve sıcaklıklara nazaran sürat değiştirir. Sıcak ve yumuşak kayalarda dalgalar daha yavaş hareket eder.

Umman bölgesinden geçen dalgaların beklenenden yavaş hareket etmesi, alt katmanlarda bir sıcak kaya sütunu varlığının göstergesi oldu. Dr. Pilia, bu yapı için oğlunun ismini vererek ‘Dani’ ismini kullandı. Yüzeyin yaklaşık 660 kilometre altında başlayan bu silindir biçimindeki sıcak kaya sütunu, etrafındaki mantodan 300 derece daha sıcak. Fakat, enteresan olan, bu yapının yeryüzüne volkanik patlama olarak çıkmaması!

NEDEN YÜZEYE ÇIKAMIYOR?

Sıcak kaya sütunları, ekseriyetle yüzeye çıkarken magma püskürmelerine, volkanik patlamalara neden olur. Lakin Umman’daki bu sütun, yaklaşık 100 kilometre kalınlığındaki sert bir kaya katmanı nedeniyle yüzeye ulaşamıyor. Bu sert katman, erimiş kayaların üst yüzeye çıkmasını engelliyor ve püskürme gerçekleşmiyor.

Dr. Pilia, “Bu sütun var, lakin sıkışmış durumda” diyor. Yani derinlikte sıcak ve hareketli olan bu yapı, sert katman nedeniyle engelleniyor. Bu da yüzeyde rastgele bir volkanik aktivitenin olmaması manasına geliyor.

Araştırmacıların modellemesi (resimde), püskürmenin çapının 125 ila 185 mil (200-300 km) ortasında değişen ve yüzeyin en az 410 mil (660 km) altına kadar uzanan bir silindir olduğunu gösteriyor.

UZUN MÜDDETLİ TESİR: 40 MİLYON YILLIK BİR HİKÂYE

Araştırma sonuçları, bu sıcak sütunun en az 40 milyon yıldır birebir pozisyonda bulunduğunu gösteriyor. Bu uzun mühlet boyunca, Hindistan kıta levhasının hareketleri üzerinde bile tesiri olmuş olabilir. Ayrıyeten, bu yapı, Dünya’nın kabuğunu sıkıştıran tektonik kuvvetlerin durmasına karşın, Umman bölgesinde kimi alanların yükselmeye devam etmesini de açıklayabilir.

DÜNYA’NIN DERİNLİKLERİNDEKİ ÖTEKİ SÜRPRİZ

Bu araştırma dışında Zürih Federal Teknoloji Enstitüsü’nden Prof. Motohiko Murakami ve grubu ise Dünya’nın yaklaşık 2700 kilometre derinliğinde, yani manto ile çekirdek ortasındaki hudutta, daha evvel fark edilmeyen katı bir kaya akıntısı keşfetti.

Dünyanın iç katmanlarını kabuk, manto ve çekirdek olarak ayırıyoruz. Mantonun en alt bölgesi, ‘D’ katmanı olarak isimlendiriliyor. Sismik dalgaların bu bölgedeki davranışları, olağan dışı sert ve farklı bir gereç varlığını gösteriyordu.

KATI KAYALARIN SIRRI

Bilim insanları, D’ katmanında bulunan perovskit isimli mineralin, Dünya’nın içindeki çok sıcaklık ve basınç şartları altında ‘post-perovskit’ ismi verilen farklı bir formuna dönüştüğünü keşfetmişti. Lakin bu mineral değişimi tek başına, sismik dalgaların o bölgede neden ansızın hızlandığını açıklamaya yetmiyordu.

Profesör Murakami ve takımı, laboratuvarda Dünya’nın 2700 kilometre derinliğindeki şartları yapay olarak yarattı. Çok küçük mineral kesimlerini, uçları sivri iki elmas ortasına yerleştirip, yaklaşık 115 gigapaskal yani inanılmaz yüksek bir basınç uyguladılar. Bu süreçte mineralin kristalleri, doğal olarak rastgele dağılmak yerine, hepsi tıpkı istikamette hizalanmaya başladı.

Kristallerin bu hizalanması, kayanın belirli istikametlerde çok daha sert olmasını sağladı. İşte bu sertlik farkı, sismik dalgaların suratının o bölgede apansız artmasının sebebiydi.

Kısacası, D’ katmanındaki kayalar yalnızca çok sert değil, tıpkı vakitte bu sertlik ‘yönlü’ yani makul doğrultularda daha fazla. Bu da sarsıntılardan gelen sismik dalgaların davranışındaki ani değişimi ve hızlanmayı açıklıyor.

Bu keşif, D’ katmanının aslında devasa bir katı kaya akıntısından oluştuğunu gösteriyor. Bu akıntı çok yavaş hareket ediyor, yılda yalnızca birkaç santimetre suratında. Fakat milyarlarca yıl içinde bu bile Dünya’nın iç yapısını ve tektonik hareketleri şekillendiren büyük bir güç haline geliyor.

GELECEĞİN JEOLOJİSİ: YENİ SORULAR VE UFUKLAR

Bu iki kıymetli keşif, Dünya’nın iç yapısının sanılandan çok daha hareketli ve karmaşık olduğunu ortaya koyuyor. Hem Umman altındaki sıcak kaya sütunları hem de çekirdeğe yakın katı kaya akıntıları, Dünya’nın ısı dağılımı, levha hareketleri ve hatta manyetik alan oluşumu üzere temel süreçlerin daha âlâ anlaşılmasına kapı aralıyor.

Dr. Pilia, bu yapıların yalnızca ender örnekler olduğunu, dünya çapında benzerlerinin bulunduğunu lakin özel sismik ölçüm ağları olmadan fark edilmesinin sıkıntı olduğunu belirtiyor.
Prof. Murakami ise bu hareketlerin gezegenimizin ömrü ve jeolojik tarihi üzerindeki tesirlerine dikkat çekiyor.

Sonuç olarak bilim insanlarının derinlemesine yaptığı bu çalışmalar, Dünya’nın iç katmanlarındaki hareketlilik ve yapılar hakkında şimdiye kadar bilinmeyen pek çok ayrıntısı ortaya çıkarıyor. Manto sütunlarının sessizliği, katı kayaların yıllar süren yavaş dansı ve Dünya’nın iç ısısının nasıl dağıldığına dair yeni ipuçları, gezegenimizin nasıl çalıştığını daha uygun anlamamızı sağlıyor.

Daily Mail’in ‘Scientists make shocking discovery 1,700 MILES beneath Earth’s surface’ ile ‘Scientists spot a mysterious ‘ghost plume’ in Oman – and it suggests Earth’s core could be LEAKING’ başlıklı haberinden derlenmiştir.