Ortadoğu’da ABD’nin İran’a askeri müdahalede bulunabileceği kaygılarına yol açan nükleer krizin çözülmesi için dün birinci somut adım atıldı. ABD ve İran’dan üst seviye heyetler nükleer programa dair dolaylı ön müzakereler yürütmek üzere Umman’ın başşehri Maskat’a gitti. Umman Dışişleri Bakanlığı’nın arabuluculuğunda gerçekleşen dolaylı görüşmelerde ABD heyetine Lider Donald Trump’ın Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff, İran heyetine ise Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi başkanlık etti.
DOSTANE ATMOSFER
İki buçuk saatten fazla süren birinci çeşidin akabinde yapılan açıklamada, tarafların gelecek hafta yine bir ortaya geleceği aktarıldı. Umman Dışişleri Bakanı Bedr el Busaidi’nin ağır uğraşlarıyla gerçekleştiği belirtilen görüşmede, bakanın iki taraf ortasında 4 kere mekik dokuyarak görüşleri ilettiği vurgusu yapıldı. Bakan Busaidi, ilk turun “dostane” bir atmosferde geçtiğini açıkladı.
BİR SONRAKİ CİNS 19 NİSAN’DA
Görüşme sonrası İran devlet televizyonuna konuşan Arakçi, “İlk tıp sakin ve son derece saygılı bir ortamda gerçekleşti. Her iki taraf da mutabakata varılması için kararlılığını gösterdi. Bir sonraki çeşide hazırlanacağız” dedi. İran Dışişleri Bakanı, bir sonraki turun 19 Nisan’da yapılacağını söyledi. Bu seferki müzakerenin Umman’da olmayabileceğini lakin Umman’ın arabuluculuğunda gerçekleşeceğini belirten Arakçi, “Taraflar vakit kaybına yol açacak görüşmeler peşinde değil” diye ekledi.
BEYAZ SARAY: OLUMLU VE KARMAŞIK
Bununla birlikte müzakerelerin birinci cinsine ait Beyaz Saray’dan yapılan birinci açıklamada, “çok olumlu ve yapıcı” yorumuna yer verildi. Açıklamada, “Görüşmeler hayli olumlu ve yapan geçti. Özel Temsilci Witkoff, Arakçi’ye, Lider Trump’tan iki ülke ortasındaki farklılıkları, şayet mümkünse, diyalog ve diplomasi yoluyla çözme talimatı aldığını söyledi. Taraflar yine bir ortaya gelme konusunda anlaştı” sözleri kullanıldı. Beyaz Saray açıklamanın devamında iki ülke ortasındaki sıkıntıların “çok karmaşık” olduğunu da belirtti.
SİLAHLARIN GÖLGESİNDE
ABD Başkanı Donald Trump göreve geldiği günden bu yana ülkenin nükleer programının kısıtlanması için İran’a baskıyı arttırmıştı. 7 Mart’ta İran’ın ruhani lideri Ali Hamaney’e nükleer mutabakatı için görüşmeleri başlatma isteğini ileten bir mektup göndermiş, uyuşmazlık durumunda askeri müdahale seçeneğinin masada olduğu tehdidinde bulunmuştu. Trump hafta ortasında da Tahran’ın nükleer programından vazgeçmediği durumda İran’a yönelik bir taarruzun mümkün olduğunu ve bu türlü bir atağa İsrail’in liderlik edeceğini söylemişti. ABD ordusu da bölgedeki askeri varlığını arttırmıştı. USS Harry S. Truman uçak gemisi kümesine ek olarak 90 uçak taşıyabilen USS Carl Vinson’ı da bölgeye sevk eden ABD ordusu, evvelki süreçte de altı tane B-2 stratejik bombardıman uçağını Hint Okyanusu’ndaki Diego Garcia üssüne konuşlandırmış, ayrıyeten İsrail’e THAAD hava savunma sistemleri yerleştirmişti.
DOLAYLI GÖRÜŞTÜLER
İki ülke heyetleri ortasındaki görüşmeler Umman Dışişleri’nin arabuluculuğunda yazılı olarak gerçekleştirildi. Her iki taraf da gündem hususlarıyla ilgili konumları ve taleplerini yazılı olarak karşı tarafa sundu. Sabah saatlerinde Maskat’a varan Arakçi, Ummanlı mevkidaşı Bedr el-Busaidi ile bir ortaya gelerek yazılı bildirimi teslim eden birinci taraf oldu.
NEDİR BU NÜKLEER MESELESİ
– İran’ın çok uzun yıllardır tarafı olduğu Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması’na alışılmamış olarak nükleer silah geliştirme programı yürüttüğünden şüpheleniliyor. İran nükleer programının silah üretimine yönelik olmadığını savunuyor.
– 2002’de ülkede zımnî nükleer tesisler olduğunun ortaya çıkmasının akabinde bu istikametteki tasalar artarken, İran’ın bölgedeki en büyük düşmanı İsrail ile bölgesel rakibi Suudi Arabistan, Tahran’ın bu bağlamda dizginlenmesini istiyor.
– 2015’te ortalarında ABD’nin de bulunduğu 7 ülke ve İran, Tahran’ın nükleer programını kısıtlayan bir mutabakat imzaladı ancak ABD Başkanı Donald Trump, ilk periyodunda 2018 yılında mutabakattan tek taraflı çekilerek İran’a yaptırımları tekrar devreye soktu.
– İran ise misilleme olarak mutabakattaki temel nükleer geliştirme taahhütlerini ihlal etti. Nükleer silahlarda yüzde 90 oranında saf uranyum kullanılırken, Memleketler arası Atom Gücü Ajansı’nın Mart 2025 tarihli raporuna nazaran İran’ın %60 saflıkta 275 kilogram uranyumu bulunuyor. Bu İran’ın gerekli altyapıyı oluşturduğu takdirde kısa mühlet içinde nükleer silah üretebileceği manasına geliyor.
