‘Bir ülke hakkında en canlı, en muteber bilginin bulunacağı yer sokaktır’

Murat Belge’nin ‘Başka Kentler, Öbür Denizler’ isimli seyahatname serisinin beşinci kitabı Bağlantı Yayınları’ndan çıktı. Evrak bu son kitapta Belgrad, Bulgaristan, Britanya, İrlanda, Hindistan, Yunan Adaları (Halki, Rodos, Tinos, Leros), Rusya ve Kafkasya’ya üzere yerlere yaptığı seyahatleri anlatıyor. Hayatını iş ve cümbüş olarak ayırmadığını, işin kendisi için keyifli olduğunu söylüyor. Çok seyahat etmesiniyse şöyle açıklıyor: “Hemen çabucak hepsi politik nedenlerle çağrılmam halinde tecelli etti. ‘Gezeyim’ diye çıktığım yok üzere.”

Belge önsözde “Velhasıl, Öbür Kentler’i yazdığım için mutluyum. Güzel bir ruh hali içinde yazdığım bir kitap olduğunu söyleyebilirim. Gezen, gören ben olduğuma nazaran kitap ‘otobiyografik’. Lakin buna karşılık ‘kendi olmayan’ı anlamak üzere bir kitap. ‘Seyahatname’ deyince daima bu türlü oluyor herhalde. Dediğim üzere, ben keyif alarak yazdım; umarım okuyanı sıkmamışımdır” diyor. Muharrir Murat Doküman, yazarken keyif aldığını söylüyor, okur için de keyifli bu kitabı okumak, her ‘seyyah’ öbür görüyor bulunduğu coğrafyayı, diğer türlü anlatıyor. Okuyan da o denli… Sorularımızı yazılı olarak yanıtlayan Murat Doküman birinci seyahatini ve sonrasını anlattı…

◊ Birinci seyahatiniz nereye olmuştu, neler hatırlıyorsunuz?

Geziler: Türkiye, Osmanlı yıllarından başlayarak epey içine kapanık bir toplum olmuştur. Örneğin bir ikinci Evliya Çelebi bulmak mümkün değildir. Üstelik, Evliya Çelebi kendisi, ağzından ‘şefaat’ yerine ‘seyahat’ çıktığını, yani bir yanlışlık sonucu seyyah olup seyahatname yazdığını anlatır.

Benim yurtdışı serüvenlerim kazara başlamadı. ABD’de
1. Dünya Savaşı ertesinde kurulmuş bir hayır kurumu vardır: American Field Service (AFS). Savaşta ambulans sürenler kurmuş. “Bir daha bu türlü savaş olmasın” dileğiyle yola çıkmışlar. Beşerler birbirlerini tanırlarsa birbirlerini öldürmezler inancıyla dünyanın her yerinden lise çağında öğrencileri bir ailenin yanında bir yıl kalmak ve o kentin okuluna gitmek üzere Amerika’ya götürüyorlar. Bir kez gidenler daha sonra gidecekleri seçiyorlar. Beni beğendiler! 1960’ta, bizim memleketten Amerika’ya gideceklerden biri bendim.

Ama benim babam Burhan Belge’ydi ve 27 Mayıs darbesinin Yassıada’da ağırladığı Demokrat Partili milletvekillerinden biriydi ve idam talebiyle yargılanıyordu. Bu türlü adamın oğlunun Amerika’da işi ne? Pasaport vermediler. Uzatmayayım. Ortaya girenler oldu, içişleri bakanı olmuş general ikna edildi. İki ay gecikmiş olarak Amerika’da arzı endam eyledim, Massachusetts’in Gloucester kasabasında.

Aile çok yeterliydi, okul uygundu. Her şey uygun gitti. Bu türlü bir yıla yakın kaldığım olaya ‘seyahat’ demek
ne derece yanlışsız bilmem -olur herhalde. Giderken bindiğim vapur Hollanda’dan kalkıyordu, dönüşte bir gece Atina’da kaldık -bunlar da ‘seyahat’ sayılır mı? ‘Başka Kentler’in birinci cildinde Amerika faslını oldukça anlattım.

İkinci seyahat: Babama 15 yıl verdiler. Fakat İsmet İnönü’nün de gayretleriyle bütün bu tutuklular yanılmıyorsam 1964’te özgür bırakıldı. O sıra Adalet Partisi koalisyon ortağıydı fakat babam orada iş bulamadı, Almanya’da buldu. 1967’de Almanya’da öldü. Kanser olduğunu öğrenmiştik. Kurtuluş olmayacağını da… Son bir sefer görebilmek için ben Almanya’ya gitmeye karar verdim. Olağan emniyet birebir fikirde değildi. Neyse, yeniden uzatmayayım, sonunda pasaportu aldım, yola düştüm. Yaklaşık bir yıllık asistanım. Sınıf arkadaşım Fikret Adanır bu sıra Frankfurt’a yerleşmiş.
Onu da göreyim diye bileti Frankfurt’a aldım. Babam Bad Godesberg’de. Fikret otomobiliyle beni oraya götürdü. Dönüş sürecine girince biz tekrar Frankfurt’a gittik. Bir defa yola çıkmışken biraz daha gezmek üzere Viyana’ya gitmeye karar vermiştik. Fikret ile Amerikalı karısı Jeannie, bir de ben, bir geceliğine Viyana’ya yollandık.
Bu da benim ikinci seyahatim oldu.

Olgunlaşma: İkinciyle üçüncü ortasında da oldukça vakit geçti. Bir yığın olay. 12 Mart darbesi oldu. Ben ‘yeraltı’ faaliyetlerine geçmeye çalışırken daima birlikte yakalandık.

İlk iki seyahatimde babamdan dolayı pasaport vermediler. Üçüncüde kendi yaptıklarımdan dolayı kara listeye girmiştim. Bunu büyüdüğümün, büyürken olgunlaştığımın polis tarafından tanınması olarak yorumladım. Kendi ayakları üstünde durduğunu hissetmek hoş bir şey. Tarihimizin Turgut Özal devrine kadar her teşebbüsümde muhakkak bir itiş kakış olmadan pasaport aldığım vaki olmadı. O vakitten beri hadisesiz alıyorum. Çok sık da çıktım sayılır.

‘Bilgi genişliyor’

◊ Bir yere gitmeden evvel hazırlık, araştırma yapıyor musunuz? Yani nerelere gideceksiniz, ne yiyeceksiniz üzere…

Hemen çabucak hepsi politik nedenlerle çağrılmam halinde tecelli etti. ‘Gezeyim’ diye çıktığım yok üzere. Esasen bu türlü karşılanmasa kendi cebimden başa çıkmam mümkün olmazdı. Son vakitlerde yazları birkaç hafta Yunan adalarına sarfiyat olduk. Yola çıkmadan evvel gideceğim yeri ‘çalışmıyorum’. Genel olarak gereğince bilgim oluyor. Olağan gidip kendi gözümle görünce bu ‘bilgi’ genişliyor, derinleşiyor. Bu tanışmayı verimli hale getirmek için o yeri mümkün olduğu kadar ‘ilkel’ imkânlarla gezmek gerektiğine inanırım -hani arabayla değil yürüyerek gezmek üzere. Bir ülke hakkında en canlı, en emniyetli bilginin bulunacağı yer ‘sokak’tır. Doğal kolaylaştırarak söylüyorum bunları. ‘Tanımak’ çok karmaşık bir şey. ‘Sokak’ diyorum fakat hayatın bütünü sokakta cereyan etmiyor doğal. İmkân varsa müzelere, bilhassa hoş sanatlardan örnekler sergileyen müzelere giderim. Oranın ressamları kendi ortamlarını nasıl görmüş, bunu resmederken neleri öne çıkarmışlar? ‘Oralı’
ve birebir vakitte ‘duyarlı’ biri olarak neye değer vermişler?

◊ ‘Neden buraya geldim’ dediğiniz oldu mu hiç? Ya da ‘Fırsat olsun daima giderim’ dediğiniz bir yer?

Hiçbir yere gittiğim için pişmanlık duymadım. Her yerin öğreteceği bir şeyler var ve bunlar kıymetli. ‘Sevimli’ olmayabilir. Çok vakit da o denli. Fakat sonuçta değerli. Örneğin Sudan’da gözaltına alındık. Beğenilen değildi. Ancak diğer hiçbir yaşantının veremeyeceği tipten bilgiler vermişti. Buna misal biçimde tekrar tekrar görmek isteyeceğim yerler de yok, diyebilirim. Mizaçla ilgili bir şey: Kimisi bildik yaşantıları tekrarlamaktan zevk alır; kimisi, o tıpkı vakit içinde daha evvel bilinmedik bir yeri görmekten memnun olacaktır.

◊ Yalnız mı seyahat etmeyi seviyorsunuz, yoksa yanınıza arkadaş ister misiniz?

Geziyor durumdayken bir yol arkadaşıyla birlikte olmayı tercih edip etmeyeceğiniz sorulan bir sorudur. Ben bunu düşününce ‘yol arkadaşının kim olduğuna bağlı’ demek eğilimindeyim. Vilayetle birisinin olmasını istemem, kendi başıma gezip çok memnun olduğum birçok durum var. Şirin özelliklere sahip bir yol arkadaşı da bulunmaz bir nimet olabiliyor –tecrübeyle sabit.

◊ Anladığım kadarıyla biraz da işiniz nedeniyle seyahat ediyorsunuz. Bunun dışında gideceğiniz yerleri nasıl seçiyorsunuz, sıradaki rotanız neresi?

Evet, kendimi ‘çok gezmiş’ bir adam sayabilirim sanıyorum. Bundan dolayı de mutlu olduğumu söyleyeyim. Gezmek, yerine öteki bir şey koyacak bir yaşantı değil. Dünyayla, bu dünyada yaşanan çeşitli hayatlarla daha yakından içli dışlı olmak yeterli bir şey. Ben hayatını ‘iş’ ve ‘eğlence’ olarak ikiye ayıranlardan değilim. İş aslında bayağı keyiftir. Mesleğim edebiyat öğretmenliği. Bu işi seçmesem de edebiyatla bağım farklı bir şey olmazdı. Öte yandan cümbüş diye ayırdığımız şeyler de öğrenmeden çok uzak olmaz, olamıyor.

İngiltere değil, Britanya…

Türkiye’de “İngiltere” der dururuz. Lakin doğrusu Britain, Britanya. Zira orada yalnız İngilizler yaşamıyor.

Bu iki büyük, birçok da küçük adada bir İngiltere var, ancak ayrıyeten bir Gal, bir İskoçya, küçük adada İrlanda da var. “İngiliz” dediklerimizin dışında hepsi Kelt soyundan. Hasebiyle kendilerine “İngiliz” denmesinden hiç hoşlanmazlar.

Bayraklarına onun için “union Jack” derler (“birlik flaması”. Üç kesimin esirgeyici sevgililerine adanmış flamalar üst üste monte edilerek yapılmıştır bayrak: İngiliz St. George (beyaz üstüne kırmızı haç), İskoç St. Andrew (lacivert
üstüne beyaz çapraz haç), İrlanda St. Patrick (kırmızı çapraz haç)haçları üst üste gelir.

Gal’in St. David’i burada temsil olunmaz, zira İngilizlerin ta ortaçağdan fethettiği Gal bu birleşme olduğu tarihte bağımsız bir devlet, bir krallık değildi.