14 yaşındaki Afranur Günlü sarsıntıda hayatını kaybetmişti… Panik atak vefata sebep olabilir mi? Uzman isim uyardı! İşte kritik ayrıntı I 7 SORU 7 CEVAP
14 yaşındaki Afranur Günlü’nün yakınları, sarsıntı anında ablasıyla birebir odada kalan küçük kızın ansızın uyanıp, ayağa kalktığı akabinde tekrar yatağına uzandığını söyledi. Bunun üzerine şüphelenen yakınları, sıhhat gruplarına durumu bildirdi. Ambulansla özel bir hastaneye kaldırılan Günlü maalesef kurtarılamadı. Cenazesi dün Fethiye’de toprağa verilen küçük kızın panik atak sebebiyle vefat ettiği söylendi.
Peki bu türlü bir şey nitekim mümkün mü? Panik atak mevte sebep olabilir mi?
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Uzmanı Prof. Dr. Burak Doğangün panik atak hakkında tüm merak edilenleri anlattı, çok değerli ayrıntılara dikkat çekti.
1- PANİK ATAK TAM OLARAK NEDİR?
Panik atak, kişinin gerçek bir tehlike olmamasına karşın, apansız başlayan ve ekseriyetle birkaç dakika içinde doruğa ulaşan ağır bir endişe ve rahatsızlık hissi deneyimlediği epizodlardır. Bu ataklar sırasında kişi birçok vakit denetimini kaybedeceğini, aklını yitireceğini ya da öleceğini düşünebilir.
Panik ataklar tek başına görülebileceği üzere öteki anksiyete bozukluklarının bir kesimi olarak da ortaya çıkabilir. Fakat panik bozukluk, bu atakların beklenmedik halde ve tekrarlayıcı biçimde yaşanmasıyla karakterize farklı bir teşhis kategorisidir. Teşhis konabilmesi için üstteki belirtilerden en az dört adedinin bir ortada bulunması gerekir.
Panik bozukluk ekseriyetle ergenliğin sonlarında yahut erken yetişkinlikte başlar ve bayanlarda daha sık görülür. Her panik atak yaşayan kişi panik bozukluk geliştirmez; lakin birtakım bireylerde bu ataklar vakitle günlük fonksiyonelliği bariz biçimde bozabilir.
Zaman vakit insanların 18 yaş altında ve çok büyük nedenle altta yatan çeşitli tıbbi nedenler varlığında ani vefat gösterebildiğini söylemek mümkün. Burada kaygıyla korku ortasındaki farkı ayırt etmek gerekiyor. Dehşet ve tasa, aslında insanın ruhsal olarak bir savunma sistemidir. Dehşet, temelde insanların ömürde kalabilmesi ismine önemli bir tehdit durumu oluşturan rastgele bir durum ya da objeye karşı vermiş olduğu yansıdır. Bir korkutucu faktör olduğu vakit kişi bir manada tetikte olur, atağa geçer. Vücutta ve ruhta ‘savaş ya da kaç’ düzeneği oluştuğu için bu türlü bir duruma karşı hazırlıktır. Fakat kişinin içsel problemler nedeniyle, etrafta korkutucu bir sıkıntı olmaması durumunda yaşamış olduğu içsel ağır meşakkat hissine biz anksiyete ya da dert diyoruz. Aşikâr bir seviyede her beşerde aslında bunların olmasını bekliyoruz.
Prof. Dr. Burak Doğangün
2- PANİK ATAK HANGİ BELİRTİLER İLE KENDİNİ GÖSTERİR?
Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-5) teşhis ölçütlerine nazaran panik bozuklukta en az dört semptomun eşlik ettiği bir epizot kelam hususudur. Bu belirtiler arasında çarpıntı, terleme, titreme, nefes darlığı, boğulma hissi, göğüs ağrısı, baş dönmesi, karıncalanma ya da uyuşma, üşüme yahut sıcak basması, gerçeklikten kopma hissi (derealizasyon), denetimini kaybetme ya da ‘delirme’ korkusu ve vefat korkusu yer alır. Bu semptomlar süratli bir halde başlar ve çoklukla 10–30 dakika içinde tepe yapar.
3- 14 YAŞINDA BİR ÇOCUKTA PANİK ATAK GÖRÜLMESİ ÇOK SIK RASTLANAN BİR DURUM MU?
Panik bozukluk, ergenlik periyodunda çok az diyebileceğimiz bir tanısal antite değildir. Örneğin, 2010 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde gençler üzerinde yürütülen geniş çaplı bir toplum temelli çalışmada, panik bozukluk görülme sıklığı 13-14 yaş kümesi gençlerde %1,8 olarak bildirilmiştir.
Yetişkinlerde ise bir diğer geniş ölçekli toplum çalışmasında son bir yıl içinde panik bozukluk görülme oranı %2,7 olarak saptanmıştır.
Ergenlik devrinin getirdiği nöroanatomik ve hormonal değişiklikler, ailedeki anksiyete bozukluğu hikayesi -hem genetik yatkınlık hem rol modelleme-, dertli mizaç üzere çeşitli faktörler panik bozukluk etiyolojisinde rol oynayabilmektedir. Dolayısı ile 14 yaşındaki bir bireyde panik atak görülmesi beklenmedik ya da sıra dışı bir durum değildir.
Panik atak ve panik bozukluk, panik atakların belirli bir sıklık, müddet ve şiddetin üzerinde olması durumunda kişinin yaşadığı ruhsal bir bozukluktur. Ve bu ruhsal bozukluk kişinin hayatını tesirler. Panik atak tablosunu her yaşayan birey illa panik bozukluk olacak diye bir düstur yoktur. Panik atak durumunda kişi aslında önemli bir içsel ya da fizikî ağır bir meşakkat hissi hisseder. En kıymetli problem ise denetimin kaybedilmesidir. Mevte kadar gidebilecek bir felaket senaryosu kişinin zihninde önemli bir tehdit oluşturabilir. Panik atak durumunun sıklıkla tekrarlanmasına panik bozukluk diyoruz. Ekseriyetle genç yetişkin insanlarda görülmekle birlikte vakit zaman 18 yaş altı şahıslarda de görülebiliyor. Bilimsel çalışmalara nazaran yüzde 1 ila 15 ortasında değişen bir görülme sıklığı kelam konusu.
Prof. Dr. Burak Doğangün
4- PANİK ATAK SEBEBİYLE VEFAT ETMEK MÜMKÜN MÜ? PANİK ATAK KİŞİYİ NASIL MEVTE SÜRÜKLEYEBİLİR?
Klinik açıdan panik bozukluk, direkt ömrü tehdit eden bir bozukluk değildir. Bununla birlikte, ataklara eşlik eden ağır fizyolojik değişimler, bilhassa sempatik hudut sisteminin aktivasyonu ile katekolamin deşarjı taşikardi, hipertansiyon, hiperventilasyon üzere fizikî belirtilere yol açabilir.
Kişinin direkt panik atak sebebiyle hayatını kaybedebileceğini söylemek çok hakikat olmaz. Sarsıntıda hayatını kaybeden 14 yaşındaki Afra Parıltı Günlü’nün çok büyük ihtimalle kalple ilgili altta yatan diğer sorunları olabilir. 18 yaş altı çocuklarda yüklü olarak ani kalp durmasına bağlı ya da kardiyovasküler patolojilere bağlı ani vefatları görebiliyoruz. 18 yaş altı ani vefat riski 1/100.000 üzere görülür.
Ani kardiyak vefatlar bilhassa gençlerde ekseriyetle altta yatan yapısal kalp hastalığı yahut kalıtsal elektriksel iletim bozukluklarıyla bağlıdır. Teşhis konmamış uzun QT sendromu, Brugada sendromu ya da katekolamin hassas ventriküler taşikardi (CPVT) üzere tablolar, duygusal gerilimin ve panik atağın yarattığı adrenarjik ikaz sonucu ölümcül aritmileri tetikleyebilir. Bu nedenle, vefatla sonuçlanan panik semptomlarının varlığında sırf psikiyatrik değil, kardiyolojik ve genetik incelemeler de gereklidir. “Panik ataktan ölüm” üzere sözler aldatıcı olabilir.
Ani aritmik vefat sendromu olarak çevrilebilecek SADS, kalp krizi yahut yapısal bir kalp hastalığına bağlı olmayan bir nedenle ani mevt olayının gerçekleştiği bir durumdur. Yani evvelce bilinen bir hastalığı olmayan kişinin beklenmeyen bir halde ani vefat nedeniyle hayatını kaybetmesi ve buna neden olacak bir durum bulunamamasıdır.
Kardiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Cüneyt Koçaş
5- ZELZELE KORKUSU PANİK ATAĞI BU KADAR TETİKLEYEBİLİR Mİ?
Deprem sırasında yaşanan yer sarsıntısı, şiddetli sesler, karanlık ve denetim kaybı hissi, bireyin fizikî ve bilişsel seviyede kendini tehdit altında hissetmesine yol açar. Bu durum bilhassa anksiyete hassaslığı yüksek bireylerde panik atağı tetikleyebilir.
6- SARSINTI, PANİK ATAK OLMAYAN BİRİNDE BU HASTALIĞA NEDEN OLABİLİR Mİ?
Deprem üzere ani, denetim edilemeyen ve tehdit algısını direkt tetikleyen afetler, daha evvel hiç panik atak yaşamamış bireylerde bile birinci panik atağın ortaya çıkmasına yol açabilir. Bu cins durumlarda bedenin “savaş ya da kaç” sistemi süratle devreye girer. Bu sistem, aslında evrimsel olarak bizi tehlikeden muhafazaya yönelik bir savunma düzeneğidir. Örneğin, yırtıcı tabiatta ani bir tehditle karşılaşmak üzere. Lakin günümüzde bu sistem, fizikî bir tehlike olmaksızın da devreye girebilir ve panik atağa neden olabilir.
Burada değerli olan nokta, yaşanan panik atağın tekil ve duruma bağlı mı olduğu, yoksa tekrarlayıcı bir hal alıp almadığıdır. Şayet kişi birden fazla sefer, beklenmedik biçimde panik ataklar yaşamaya başlar ve bu durum günlük fonksiyonelliğini etkileyecek seviyeye gelirse, o vakit panik bozukluk açısından psikiyatrik kıymetlendirme gerekir.
7- PANİK ATAK GEÇİREN BİR BİREYE NASIL YAKLAŞILMALI, MÜDAHALE EDİLMELİ?
Panik atak geçiren bireye yaklaşımda temel amaç, kişinin yaşadığı belirtilerin süreksiz ve tehlikeli olmadığını fark etmesini sağlamaktır. Bu süreçte, kişinin yanında sakin halde bulunmak, panik atağın tabiatını açıklamak ve nefesini düzenlemesine yardımcı olmak kıymetlidir. Bilhassa hiperventilasyonun (hızlı ve yüzeysel solunum) panik belirtilerini artırabileceği akılda tutulmalıdır. Bu nedenle yapılandırılmış nefes antrenmanları hem fizyolojik belirtileri hafifletmek hem de bireye denetim hissi kazandırmak açısından tesirlidir.
Sıklıkla önerilen prosedürlerden biri ‘4-2-6’ teneffüs tekniğidir:
Bireyden 4 saniye boyunca burnundan derin nefes alması, akabinde 2 saniye nefesini tutması ve 6 saniyede yavaşça ağzından vermesi istenir. Bu döngü birkaç kere tekrarlandığında kalp atım suratı yavaşlar, parasempatik hudut sistemi aktive olur ve panik belirtileri hafifleyebilir.
Panik atak birinci defa ortaya çıktığında ve bilhassa bireyde kardiyovasküler risk faktörleri mevcutsa, semptomların altta yatan tıbbi bir duruma bağlı olmadığından emin olunması için klinik kıymetlendirme önerilir. Buna karşılık, panik ataklar tekrarlayıcı bir hal almışsa ve bireyin günlük fonksiyonelliğini ya da hayat kalitesini bariz biçimde etkilemeye başlamışsa, panik bozukluk mümkünlüğü açısından bir ruh sıhhati uzmanı tarafından kıymetlendirilmesi uygun olacaktır.
