Soframızdaki sessiz tehlike | Meyve ve sebzelerdeki pestisit kalıntılarından nasıl kurtulacağız? İşte 12 soruda pestisit belgesi

Tarladan soframıza uzanan seyahatte meyve ve sebzeler, randımanı artırmak ve zararlıları önlemek için pestisit ismi verilen ziraî ilaçlarla buluşuyor. Fakat bu kimyasalların kalıntıları, farkında olmadan tükettiğimiz besinlerle bedenimize giriyor.

Son yıllarda yapılan tahliller, kimi eserlerin yüksek düzeylerde pestisit içerebildiğini ortaya koyuyor. 

Peki, hangi besinlerde risk daha büyük? 

Meyve ve sebzelerimizi yıkarken hakikaten tesirli bir paklık sağlayabiliyor muyuz?

Sadece suyla yıkamak kâfi mi?

Karbonat, sirke, limonlu su üzere doğal teknikler tesirli mi?

Kabuğunu soyarak pestisit oranını azaltabilir miyiz?

Pestisit kalıntısı olan zerzevat ve meyveler sıhhatimizi nasıl etkiliyor?

Organik eserlerde de pestisit riski var mı?

Ankara Üniversitesi Besin Mühendisliği Bölümü’nden Besin Güvenliği Uzmanı Prof. Dr. Nevzat Artık ve İç Hastalıkları Uzmanı Aytaç Karadağ ile konuştuk. İşte 12 soruda PESTİSİT DOSYASI

DİREKT SİRKELİ SUYA KOYMAYIN

1- Öncelikle pestisitten yalnızca suyla yıkamayla kurtulabilir miyiz?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Pestisitin meyve ve sebzelerden uzaklaştırması için evvel su ile aktif yıkama uygulanmalıdır. Suda birinci yıkamadan sonra tekrar suda bekletip tekrar yıkandığında pestisitin büyük bir kısmı uzaklaştırılmış olmaktadır.

2- Hiç su altında tutmadan direkt sirkeli suda yıkamak daha mı riskli? 

Prof. Dr. Nevzat Artık: Meyve ve sebzeler evvel bir ön yıkama olarak su ile yıkanmalıdır. Bu biçimde kirlilik ile beraber mikroorganizmalar uzaklaştırılmış olur. Direkt sirkeli su ile yıkamak kâfi değildir. Yani evvel bir ön yıkaması yapılmalı sonra sirke ile birlikte uygulanmalıdır.

3- Doğal formüller kâfi olur mu yoksa hazır yıkama solüyonlarına gereksinimimiz var mı?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Doğal yol yerine solüsyon da kullanılabilir elbette lakin daha sonra çok aktif şekilde su ile yıkama ve durulama uygulanmalıdır.

DETERJAN KALINTISI EN AZ PESTİSİTLER KADAR TEHLİKELİ

4- Ziraî ilaç kalıntılarını uzaklaştırmak uğruna yapılan en büyük yanlışlar neler? 

Prof. Dr. Nevzat Artık: Meyve ve sebzeler pestisit kalıntısı uzaklaştırmak için sabun ve çamaşır suyu ile yıkanmaz. Temizlemek yaparken öteki bir bulaşma oluşturulur. Deterjan kalıntısı en az pestisitler kadar tehlikelidir. 

KARBONATLI SU MUSLUK SUYUNDAN DAHA ETKİLİ

5- Pestisit maruziyetini azaltmanın yolları nelerdir?

Aytaç Karadağ: Araştırmalar, meyve ve zerzevatları soğuk suda durularken yumuşak bir fırça ile ovmanın birtakım pestisit kalıntılarını azalttığı gösteriyor.

Başka bir araştırmada elmaları %1’lik karbonatlı suyla yıkamanın, pestisit kalıntılarını gidermede tek başına musluk suyundan daha tesirli olduğu saptandı. Bizim toplumuzda bilhassa sirkeyle besin paklığı hakkında yanlış bir uygulama var. Sirkeli suda yıkanan gıdalardaki mikroorganizmalar ölebilir fakat içindeki kimyasallar, ilaç kalıntıları, pestisitler sirkedeki asitle daha aktif hale gelir. Bu nedenle öncelikle karbonatlı suda yıkayıp kimyasalları temizledikten sonra, sirkeli suda bekletip mikropları yok etmek gerekiyor.

Bir başka değerli nokta ise meyve ve zerzevatın kabuklarının soyulmasıdır. Vitamini kabuğunda olmasına karşın sebze ve meyvenin kabuğunun soyulması pestisit kalıntılarını değerli ölçüde azaltır. Bir çalışmada zerzevat ve meyve kaynatıldıktan sonra soğuk suya bırakıldığında şeftali hariç deneydeki tüm zerzevat ve meyvelerin pestisit kalıntıları %50’den fazla azaldığı kanıtlandı. Öteki bir çalışmada kaynayan çileklerde pestisit kalıntıları %42,8-92,9 oranında azaldığı saptandı.

KABUKLARINI SOYARAK PESTİSİT ORANINI AZALTABİLİR MİYİZ?

6- Domates ve hıyar üzere sebzelerin kabuğunu soyarak pestisit oranını azaltabilir miyiz? Organik eserlerde de pestisit riski var mı? 

Prof. Dr. Nevzat Artık: Domates ve hıyar evvel çok dikkatli yıkanıp sonra kabuk soyulursa pestisit büyük oranda giderilmiş olmaktadır.

Organik eserlerde pestisit olmaz lakin kontrollerde organik eserler de incelenir. Organik ürünlerin sertifikalarının olup olmadığı kesinlikle denetim edilmelidir.

Aytaç Karadağ: Klasik tarım, birçok sentetik yani insan imali böcek ilacı ve herbisite müsaade verir. Riskler her vakit kozmik olarak kabul edilmiş değildir. Örneğin ot öldürücü glifosat, ABD’de klasik tarımda yaygın olarak kullanılır lakin Dünya Sıhhat Örgütü’nün (WHO) Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı tarafından tartışmalı bir biçimde “kanserojen” ilan edildi ve Fransa ve Almanya’da büyük ölçüde yasaklandı. Ekseriyetle organik tarımda kullanılan daha yeni pestisitler ise çok daha küçük dozlarda tesirli olma ve bitkide çok spesifik bir süreci hedefleme eğilimindedir.

 7- Meyvelerde tarım ilacı olup olmadığını ya da ne ölçüde olduğunu kestirebilmemiz mümkün mü?

Aytaç Karadağ: Ülkemizde bunu kestirebilmek pek mümkün değil. kirli zerzevatları ve meyveleri tüketirken bahsettiğimiz kurallara uygun tüketmek ve dikkat etmek sıhhatiniz açısından atabileceğiniz en yanlışsız adım olur.  

30 DAKİKA BİKARBONATLI SUDA BEKLETİN

8- Tarım ilaçları meyve ve sebzelerin en çok hangi kısımlarında birikiyor? Hangi eseri nasıl yıkayalım?

Aytaç Karadağ: Tarım ilaçları meyvelerin ve sebzelerin yüzeyinde birikir. Bu yüzden meyve ve sebzelerin kabuğunu soyarak tüketmek gerekir. Ispanak üzere yapraklı bitkilerde ise kesinlikle 30 dakika bikarbonatlı suda bekletip sirkeli su ile durulamak gerekir.

Grafik: Harun Elibol

ÇİLEK VE ISPANAK ZİRVEDE

9- Hangi meyve ve sebzeler daha riskli?  

Prof. Dr. Nevzat Artık: Birtakım meyve ve sebzeler, pestisit kalıntıları açısından çok daha riskli olabilir. Yapılan araştırmalara nazaran en fazla pestisit içeren meyve ve sebzeler çilek, ıspanak, üzüm, elma, şeftali, kiraz, sivri biber ve kapya biber yer alıyor. Bilhassa çileklerde ortalama 7-8 farklı pestisit tespit edilirken, ıspanakta bu sayı 19’a kadar çıkabiliyor.

Daha az pestisit içeren ve nispeten daha inançlı kabul edilen eserler ortasında ise avokado, mısır, ananas, soğan, bezelye, mantar ve kivi bulunuyor.

2024’ÜN ‘EN KİRLİ ON İKİLİ’ LİSTESİ

10- Her yıl Dirty Dozen yani “Kirli On İkili” listesi yayınlanıyor. Bu ölçümleme nasıl yapılıyor? 

Prof. Dr. Nevzat Artık: Öncelikle şunu belirtmek isterim. Bunları, “kirli” kabul edilenler dahil, rastgele bir meyve yahut zerzevattan büsbütün kaçınmanız gerektiğine dair bir işaret olarak almayın. 

11- 2024 yılının ‘Kirli On İkili’ listesinde neler var?

Prof. Dr. Nevzat Artık: 2024 analizlerinde çilek, ıspanak, kara lahana ve hardal yeşillikleri, üzüm, şeftali, armut, nektarin, elma, dolmalık ve acı biber, kiraz, yaban mersini, yeşil fasulyeler kirli Düzineler’deki her bir üründen alınan numunelerde kirazlar hariç 50’den fazla pestisit tespit edildi. 
Listedeki tüm eserlerin en az bir numunesinde en az 13 pestisit vardı ve kimilerinde bu sayı 23’e kadar çıktı.

12- Âlâ yıkanmayan ve pestisit kalıntısı olan zerzevat ve meyveler sıhhatimizi nasıl etkiliyor? Uzun vadede hangi hastalıklara neden olabilir?

Aytaç Karadağ: Son yıllarda çocuklar da dahil her yaşta kronik hastalıklar artıyor ve bunun en büyük nedenlerinden biri çevresel kirleticiler. Soluduğumuz hava, temas ettiğimiz yüzeyler ve tükettiğimiz besinler aracılığıyla kimyasallar, hormonlar, ağır metaller ve pestisitlere maruz kalıyoruz.

Araştırmalar, pestisit ve öbür ziyanlı unsurların astım, alerjik deri problemleri, hormon dengesizlikleri, nörolojik hastalıklar ve kanser riskini artırdığını gösteriyor. Hamilelikte maruziyetin çocuklarda zihinsel gelişim gecikmelerine ve otizm riskinin yükselmesine neden olduğu saptandı. Çocukluk devrinde bu kimyasallara maruz kalmak, dikkat eksikliği ve hiperaktivite sendromu riskini artırabiliyor.

Sadece tüketiciler değil, tarım ilaçlarıyla çalışan çiftçilerde de obezite ve kalın bağırsak kanseri riski daha yüksek. Besin kirleticileri Alzheimer ve Parkinson hastalıklarıyla ilişkilendiriliyor, ayrıyeten göğüs, tiroid, yumurtalık, prostat, akciğer ve karaciğer kanseri riskini artırıyor.

Prof. Dr. Nevzat Artık: Pestisitler, tarımda ziyanlı organizmalarla uğraş için kullanılan kimyasal unsurlardır. Ancak yanlış yahut çok kullanıldığında insan sıhhati üzerinde önemli olumsuz tesirler yaratabilir.

• Kısa vadeli tesirler: Pestisitlere maruz kalma sonucunda akut zehirlenmeler görülebilir. Belirtiler arasında kusma, ishal, teneffüs zahmeti, çarpıntı ve istemsiz kasılmalar yer alır. Ayrıyeten ciltte tahriş, döküntü ve solunum yollarında yanma üzere tepkilere neden olabilir.

• Uzun vadeli tesirler: Pestisitler hudut sistemi üzerinde olumsuz tesirler yaratabilir ve birtakım türleri kanserojen olabilir. Ayrıyeten doğum kusurlarına, kısırlığa, böbrek ve akciğer hasarlarına yol açabilir. Pestisitlerin hormon sistemine müdahale ederek gelişim problemlerine ve başka sıhhat sorunlarına neden olabileceği de bilinmektedir.