Uzmanlar uyardı: Bingöl beşik üzere sallanıyor! ‘Bölgede gerilim birikimi fazla’, ‘Kısa mühlet içinde büyük zelzele olması çok olası’

Bingöl ve etrafı, çok sayıda kıymetli fay zonunu barındırması nedeniyle, zelzele bilimi ve yapısal jeoloji açısından dünyanın en dikkat cazip bölgelerinden biri. Bu durumun temel sebebi ise Bingöl’ün üç büyük fay zonunun kesişim noktasında bulunuyor olması.

Bu jeolojik yapı, bölgeyi hem bilimsel hem de afet riski açısından özel kılıyor. Bingöl geçmişte 5,7 ve 5,6 büyüklüğünde birçok büyük sarsıntıya sahne oldu. Bu nedenle bölge hem araştırmalar hem de afet idaresi açısından daima olarak izleniyor.

SON ZELZELELER KORKUTTU

Bölgede şubat ayında Yedisu ilçesinde 4,8 büyüklüğünde bir zelzele meydana gelmişti. İki gün evvel de Kiğı ilçesinde 3,9 büyüklüğünde sarsıntı meydana geldi. Yerin 7 kilometre derinliğinde meydana gelen bu sarsıntı, kısa müddetli paniğe yol açtı. Dün de yeniden Demirkanat-Kiğı ilçeleri ortasında yerin 5 kilometre derinliğinde 4 büyüklüğünde bir sarsıntı kaydedildi.

‘BÖLGEDE GERİLİM BİRİKİMİ FAZLA’

Depremin akabinde X’te paylaşım yapan Prof. Dr. Naci Görür, “Demirkanat- Kiğı/Bingöl’de 4 büyüklükte zelzele oldu. Sarsıntı Karlıova Fay düğümüne yakın, muhtemelen Yedisu Zonu içerisinde. Sarsıntının olduğu bölgede gerilim birikimi fazla. Geçmiş olsun” tabirlerini kullandı. 

Prof. Dr. Görür, şubat ayında yaşanan sarsıntıdan sonra da şu ikazda bulunmuştu: “Dinarbey-Yedisu/Bingöl’de 4,9 sarsıntı oldu. Büyük sarsıntı beklediğimiz yer. Sarsıntı KAF (Kuzey Anadolu Fayı) üzerinde. Hem KAF hem de NAF (Doğu Anadolu Fayı) tarafında yüklenen bir bölge. Zelzele dirençli kentler çalışmaları hızlanmalıdır.” 

DEPREMLER YEDİSU FAYI ÜZERİNDE OLMADI LAKİN…

Yaşanan son iki sarsıntısı, Bingöl’de uzun yıllardır sarsıntı araştırmaları yapan Bingöl Üniversitesi Güç, Etraf ve Doğal Afet Araştırmaları Merkezi Müdürü Dr. Kenan Akbayram’a sordum. Dr. Akbayram, bu depremlerin beklenen sarsıntılar olduğunu belirtti ve kelamlarına şöyle devam etti:

“Bu zelzelelerin olmaması bizi şaşırtır. Lakin zelzeleler, Yedisu Fayı üzerinde olmadı. Bu zelzeleler, daha çok Anadolu Levhası’nın en doğu bölümünde, levha içinde gerçekleşti. Orada, Yedisu Fayı ile daha doğudaki Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu faylarının kesiştiği bölgede, orta bir alanda Anadolu Levhası’na ilişkin kıtasal bir bölge var. Bu alanda çok sayıda levha içi fay oluşmuş ve bu levha içi faylarda sık sık zelzeleler meydana geliyor.”

‘İNSANLAR KENTTE DAİMA BİR SARSINTI TASASIYLA YAŞIYOR’

“Ben ve çalışma arkadaşlarım Bingöl merkezdeyiz, bu zelzeleleri hissetmedik” diyen Dr. Kenan Akbayram, “Hem uzaklık var hem de zelzeleler küçük olduğu için burada hissedilmedi. Lakin sarsıntıların meydana geldiği bölgede ailem yaşıyor. Babama sorduğumda, zelzelenin çok uzun sürmediğini ve kendisini endişelendirmediğini söyledi” dedi ve ekledi:

“Tabii bu, biraz da insanların hayat şartlarıyla ilgili. Şayet hayatınız ağır ve meşgulse, bu cins sarsıntıları fazla önemsemeyebiliyor, hatta çarçabuk unutabiliyorsunuz. Ancak Bingöl’de şöyle bir gerçek de var: Beşerler burada daima bir sarsıntı korkusuyla yaşıyor. Bu nedenle, eminim ki kimi bireyler bu küçük sarsıntılardan bile ruhsal olarak etkilenmiştir.”

SON SARSINTILAR YEDİSU FAYI’NDA BÜYÜK BİR HAREKETLİĞE NEDEN OLUR MU?

Bu soruma “Şu anda elimizde sistematik bir çalışma yok; bizim de bildiğimiz kadarıyla öteki araştırma kümelerinin da bu türlü bir çalışması bulunmuyor” karşılığını veren Dr. Kenan Akbayram, şu kıymetli bilgilerin altını çizdi:

“Bu nedenle, ‘bir öbür fayı tetikleme’ sorunu hakkında net bir şey söylemek mümkün değil. Kaldı ki, bu tıp bir tetiklenmeyi gerektirecek özel bir durum da yok. 2023 sarsıntılarından sonra uzak uzaklıklarda kimi gerilim transferleri yaşandı. Son günlerde sarsıntıların meydana geldiği bölgeler de bu alanlardan biri. Bu bölgelerdeki rastgele bir fayın büyük sarsıntı üretmesi bizi şaşırtmaz. Lakin ‘şu faydan bu faya gerilim transferi oldu’ üzere net ve sistematik bir bilgi elimizde yok.”

FAYIN BÜSBÜTÜN KIRILMASI HALİNDE KAÇ BÜYÜKLÜĞÜNDE ZELZELE OLABİLİR?

Büyük bir sarsıntı beklenen Yedisu Fayı hakkında daha fazla bilgi veren Dr. Kenan Akbayram, şu değerlendirmelerde bulundu:

— Yedisu Fay Zonu, Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun Marmara’daki kollarıyla birlikte son yüzyılda sarsıntı üretmemiş sismik boşluklarından bir tanesi. Bu fay jenerasyonunda en son 7 üzerinde büyüklüğünde sarsıntı 1784 yılında oldu. Kuzey Anadolu fayının sarsıntı tekrarlanma aralığının 200-250 yıl olduğu düşünüldüğünde burada kısa mühlet içinde büyük zelzele olması çok muhtemel.

 — Yedisu Fayı’nın yaklaşık uzunluğu 75 kilometre. Yapılan hesaplar, 75 kilometrelik bu fayın tek bir zelzelede büsbütün kırılması halinde 7,2 büyüklüğe kadar zelzele üretebileceğini öneriyor.

Dr. Kenan Akbayram

EĞER BU SARSINTI GERÇEKLEŞİRSE EN RİSKLİ YERLEŞİM YERLERİ NERELER?

Bu durumun fayın ne tarafta atım yaptığı, hasar gören bölgenin ana kaya derinliği ve ana kayanın üç boyutlu geometrik biçimi, içerisinde öteki kırık ya da fay bulunup bulunmadığı üzere birçok parametreye bağlı olarak değişebileceğini vurgulayan Dr. Kenan Akbayram, şu yorumda bulundu:

“İncelenen bölgenin nüfusu, yapı tipi, yapı kalitesi üzere mevzular da dikkate alınmalı. Bu nedenle bütün bu konular tespit edilmeden, çok disiplinli sistematik bilimsel çalışmalar yapılmadan, ilçe ve bölge göstermek hem spekülatif hem de yanlış olur. Lakin unutulmamalıdır ki, AFAD 1900 ile 2023 yılları ortasında gerçekleşen sarsıntılarda ülkemizde 93 bine yakın insanımızın vefat ettiğini, 555 binden fazla yapının yıkıldığını belirtiyor. Bunun üzerine acı bir gerçek olarak 2023 yılında 50 binden fazla insanımızın vefatını, 750 bin kadar da yapının kullanılamaz hale geldiğini eklememiz lazım.”

KAPSAMLI BİR ZELZELE MASTER PLANI HAZIRLANIYOR

Bu süreçte yürütülen en değerli çalışmanın Sarsıntı Master Planı olduğuna dikkat çeken Dr. Kenan Akbayram, “Bingöl Belediyesi ile Bingöl Üniversitesi Güç, Etraf ve Doğal Afet Araştırmaları Merkezi iş birliğinde “Bingöl İli Sarsıntı Master Planı’nın Yapılması Projesi” başlattık. Şu anda bu planın yazım kademesindeyiz. Bu yıl içinde tamamlanması planlanıyor. Maksadımız, Bingöl için daha evvel yapılmış mikro bölgeleme ve sismik araştırmaları da dikkate alarak, kapsamlı bir yol haritası ortaya koymak” dedi. Dr. Akbayram, bu projeye dair şu bilgileri paylaştı:

“Plan; zelzele sırasında oluşabilecek yıkımlar, bu yıkımların ekonomik tesirleri, psiko-sosyal idaresi, ulaşım ve güç altyapısının nasıl yönetileceği üzere pek çok başlığı içeriyor. Tıpkı vakitte, Bingöl’ün zelzele inançlı bir kent haline gelmesi için atılması gereken somut adımlar da bu plan kapsamında ele alınıyor.”