6,2’lik sarsıntının akabinde uzmanlar bölündü, İstanbullu gerildi
Marmara Denizi’nde 23 Nisan’da meydana gelen 6,2’lik sarsıntı bizi sarsıntı gerçeğiyle bir sefer daha yüzleştirdi. Elbette hepimiz biliyoruz bir zelzele ülkesinde yaşadığımızı lakin muhtemel bir zelzeleye hazır olmadığımızı da biliyoruz. Endişemiz bundan; oturduğumuz, çalıştığımız, girip çıktığımız binalara güvenmiyoruz. Zelzele anından ve sonrasından emin değiliz.
İrili ufaklı sarsıntılar sürerken ne yapacağımızı şaşırdık. Binalara girmekten korktuğumuz için parklara, bahçelere sığındık, imkânı olanlar kenti terk etti. Herkes yine bir sarsıntı çantası hazırlama telaşına düştü, telefonlarına erken ihtar uygulamaları indirdi. Ruhsal olarak da ağır bir süreçti yaşadığımız; zelzele anında geçirdiği şok nedeniyle saatlerce ağlayanlar, duyduğu her alarm sesiyle kendini sokaklara atanlar, sarsıntıdan çok alarm sesinden korkar hale gelenler ya da sarsıntı gerçeğini büsbütün inkâr etmeye başlayanlar oldu. Bir endişe ikliminde çaresizce günler ve geceler geçirdik.
Bir yandan da gözümüz, kulağımız zelzele uzmanlarındaydı. Lakin pek umduğumuzu bulamadık. Hatta yapılan kimi açıklamalardan sonra başımız daha da karıştı. Kimi uzman büyük zelzelesi atlattığımızı kimi de felakete daha da yaklaştığımızı söyledi. Birtakım uzmanlar bu alanda eğitim gören bir üniversite öğrencisiymişiz üzere çok ayrıntılı bir anlatıma girişti, kimileri da yetkililere, yanlışsız soruyu soramadığını düşündüğü gazetecilere ve vaktiyle coğrafya dersini dinlemediği için izleyicilere kızdı.
Peki, bu girdabın içinden nasıl çıkacağız? Mümkün İstanbul sarsıntısına ait sorularımızı bu sefer ekranlarda pek görmediğimiz biliminsanlarına sorduk. Fikir ayrılıklarının nedenlerini araştırdık.
‘Ya büyük olacak ya da olmayacak deniyor lakin bunun bir ortası var’
Prof. Dr. Şerif Barış-Sismolog, Kocaeli Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği
Depremi evvelce belirleme, erken ikaz, yer fiziği, afet eğitimi ve idaresi alanlarında çalışıyor.
◊ Deprem konusunda herkes bir şey söylüyor, kestirimde bulunuyor. Biz kimi dinleyeceğiz?
Genellikle medyada uzmanı diye jeoloji mühendislerine, jeofizik mühendislerine, inşaat mühendislerine ve mimarlara zelzelesi soruyorlar. Zelzele bilimi sismolojidir. Katiyetle sismoloji bu işin merkezinde olmalı. Zelzelesi ölçerek fayın yeraltındaki yapısını elde etmek için yapılan sismik tomografi çalışmasını yürüten şahıslar sismologlardır. Jeoloji mühendisleri, jeoloji uzmanları fayları modelleyerek sarsıntı hakkında yorum yaparlar. Bir fayın uzunluğunu ve kabaca onun oluşturacağı zelzelesi sismolojiden elde edilmiş yaklaşık formüllerle öngörürler. Ancak fay onların her düşündüğü üzere olmayabilir. Yerin altı değişiktir zira. O yüzden bu tartışmalar oluyor. Benim niyetim bu tartışmaların kendi ortamızda, yerbilimleri topluluğunda sempozyum, paneller ve çalıştaylarda yapılması. Kamuoyunun başı bu kadar karıştırılmamalı.
◊ Farklı görüşler var, her uzman diğer bir şey anlatıyor…
Çünkü beşerler ikiye ayrılıyor: Çok büyük zelzele olacak ya da hiç olmayacak. Lakin bunun ikisinin ortası olan durum da var. Benim görüşüm de o. Hiç zelzele olmayacak fikrine de büyük bir sarsıntı olursa felaket olacak, mahvolacağız, yüz binlerce bina yıkılacak görüşüne de katılmıyorum
◊ Ortası da var dediniz, ne demek istediniz?
Hiç sarsıntı olmama durumu mümkün değil. Kırılmamış bir modül var. Marmara’da Büyükçekmece açıklarında bir zelzelenin hasar oluşturabileceğini, o kesimin binlerce yıl içinde vakit zaman büyük zelzeleler ürettiğini biliyoruz, bu bir. İkincisi, birçok araştırma var yabancıların ve Türk araştırmacıların yaptığı. Adalar Fayı’nın, Büyükçekmece açıklarındaki fayın kırıldığına dair yayınlar ve emareler var. ‘Bu zelzele mümkün büyük bir zelzelenin aletsel büyüklüğünü azaltmıştır lakin onlarca yıl geriye çekmiştir’ üzere bir ifadeyi kullanmak şimdi mümkün değil. Bu zelzeleden önce mümkünlük modeli vardı. İstanbul’da 2016’da yapılan milletlerarası bir çalışma yayımlandı. 7’den büyük sarsıntının olma mümkünlüğü yüzde 47’ydi. Bu, her an sarsıntı olacak değil, vaktimiz var demekti. Fakat 6,5 yahut 6,8’in mümkünlüğü çok yüksektir. Büyüklükler arttıkça mümkünlük düşer. Bunları da kesin olarak, lakin ve lakin yeni data geldikçe, sarsıntı epey yapılan yeni bilimsel araştırmalarla ve de en nihayetinde de zelzele olduğunda görüp öğreneceğiz. Şunu da söyleyeyim; 7,5 sarsıntı beklentisi kesinlikle bu büyüklükte zelzele olacak manasında değildir. Toplum, medya, devlet buna nazaran hazırlığını yapsın diye en makûs senaryo kabul edilmiştir.
◊ Son sarsıntının akabinde çok olumsuz açıklamalar da yapıldı…
Henüz gerilme dağılımı hesabını görmeden televizyonda yorum yapılınca o vakit beşerler gereksiz yere paniğe, dehşete kapıldılar. Kesin olmayan sonuçlarla toplumu huzursuz etmemeliyiz. Bilimsel sonuçlara dayanmayan öngörülerle insanların ruh sıhhatini ve ekonomilerini bozuyoruz. Gerçekleri söylemek, insanları bu bahiste uyarmak elbette hakikat ancak sarsıntının üzerinden şimdi bir gün bile geçmeden, bilimsel bilgi ve sonuçlara bakmadan bu kadar kesin öngörüleri medyada ve toplumun önünde konuşmak topluma yarar değil, ziyan getiriyor.
◊ Peki, kimi biliminsanları neden çıkıp konuşuyor?
Ben bilimadamının topluma karşı bir sorumluluğu olduğunu, münasebetiyle yapılan çalışmaları görmeden, uzmanlıkları olmadan, kendi görüşlerini, öngörülerini bilimsel sonuçlar üzere topluma yansıtmaması gerektiğini söylüyorum. Halkın bize olan inancı de sarsılıyor.
◊ Peki, hakikat bilgiye biz nasıl ulaşacağız?
AFAD’ın bir bilim kurulu var. Birçok bedelli hoca var. Yeniden İs-
tanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) bir bilim kurulu var. Yalnızca yerbilimciler değil, sarsıntıyla ilgili çalışan psikiyatristten tutun sosyoloğa kadar, mimarlardan tutun kent plancılarına kadar hocalar var. Bunların ortak açıklamalarına bakmak lazım. AFAD, Kandilli Rasathanesi ve üniversitelerin sarsıntıdan sonra hazırladığı raporlar var. Bunlar her üniversite tarafından sık sık yayımlanıyor.
‘Şehrin yapı stoku ve yeri söylendiği kadar makûs değil’
◊ Sağlamlık açısından konutlara, işyerlerine güvenmiyoruz, haksız mıyız?
Peki, ne oldu bu zelzelede? O güvenmediğiniz meskenlere ne oldu? Bu sarsıntı Doğu’da, İç Anadolu’da ya da Güneydoğu Anadolu’da olsaydı onlarca binayı yıkacak güçte bir sarsıntıydı. Neden yıkılmadı İstanbul’da? Zira bizim yapı stokumuz olduğundan makûs gösterildi, sarsıntılar olduğundan abartılı gösterildi ve maalesef kaygı kültürüyle herkes buna inandı.
◊ Bu kaygı iklimini kim yarattı?
Kimisi diyor ki; “Ben toplumu uyarmak zorundayım.” Korkutarak bu toplumdan tedbir almasını bekleyemezsiniz. Elbette devleti, belediyeleri, bakanlığı uyarmak bizim görevimiz. Ancak olduğundan fazla vefat göstererek bunu yapamayız…
◊ Yani şu ana kadar bize anlatılanlardan daha mı sağlam İstanbul?
Üç senaryo var; İBB tarafından biri Japonlara, ikisi Kandilli Rasathanesi’ne yaptırılmış senaryolar bunlar. Hiçbir senaryoda yüz binlerce binanın göçeceğine dair bir sonuç yok. Sonuçlar İBB’nin internet sitesinde duruyor. İkincisi, 99 sarsıntısında yamyassı göçen bina oranı yüzde 5. 6 Şubat Kahramanmaraş sarsıntılarında 1,7 milyon binadan yalnızca yüzde 2’si göçtü yani yamyassı oldu. Yamyassı olan binaların oranı, 11 ili etkileyen iki büyük zelzelede yüzde 2. Üçüncüsü, fay kentin içinden geçmiyor. Marmara Denizi’nden geçiyor. Bu çok büyük bir avantaj. Taban söylendiği kadar berbat değil. Kahramanmaraş, Hatay kadar makus değil. Makûs yerlerde de düzgün bina yaparsanız binalar ayakta kalır. Riskli bina diye kesinlikle yıkılacak manası çıkmaz. Hasar görebilir, orta ya da ağır hasar alabilir lakin kesinlikle çökecek değil. O da bu zelzelede biraz test edildi.
‘Eşya sabitlenmeli’
◊ Bu testten nasıl bir sonuç çıkardık?
Bir defa mutlaka biz toplum olarak maalesef sarsıntılarda nasıl davranacağımızı öğrenmemişiz. Devletin farklı kurumları, AFAD, bakanlık, İBB; 25 yıldır birçok şey yaptı İstanbul için. Birçoklarını medya da toplum da bilmiyor. Lakin büyük kuruluşlar, büyük şirketler ve vatandaşlar maalesef gereğince hazırlık yapmadı. Beklenen hasarların olmayacağını ben söylemiştim esasen. Yapı stokunun da abartıldığı kadar çok makus olmadığını, eski sarsıntılardaki hasar dağılımlarını, yapılan zelzele senaryolarının sonuçlarını bildiğim için bu sarsıntıdan evvel de söylüyordum.
◊ Sadece ferdî tedbirler, eğitimlerle olur mu? Binaların yenilenmesi, dönüşümü de kural değil mi?
Bunun için de 1980 öncesi riskli yapılardan başlayarak hem yapıların hem de altyapının yenilenmesi lazım. Buna kimsenin bir şey dediği yok. Bu olmazsa olmaz. Ancak beşerler da sarsıntıya dirençli hale gelmeli. Yani afet öncesi meskenlerinde, işyerlerinde eşyalarını, mobilyalarını, materyallerini sabitlemeli. Zira bunlar savrulur, devrilir; insanları yaralar, öldürür. Kocaeli’nde 99 sarsıntısında, ölümlerin yüzde 3’ü binalardan değil, eşyalardan oldu. Yaralanmaların yüzde 50’den fazlasının nedeni de tıpkı. Afetleri önleyemeyiz, meyyit, yaralı sayısını sıfıra indiremeyiz ancak tedbir alarak azaltabiliriz. Büyük ekonomik kayıpları azaltabiliriz.
Uzmanlara nazaran beşerler sarsıntının kendisinden değil, binaların altında kalmaktan korkuyor.
‘Tarihsel kayıtlar, fayın tek modül kırıldığına dair ispat sunmamaktadır’
Prof. Dr. Nurcan Meral Özel-Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü Müdürü
Japonya’daki Hokkaido Üniversitesi’nde sismoloji alanında doktora yaptı. Akademik ve idari mesleği boyunca birçok kıymetli memleketler arası proje yürüttü.
Türkiye’de zelzele araştırma altyapılarının gelişimi ve teknoloji transferi bahislerinde rol oynadı.
◊ Son yaşanan 6,2 büyüklüğündeki zelzele ve artçıları sayesinde uzun müddettir zelzele aktivitesi
düşük olan Kumburgaz segmentinin davranışına yönelik temel bulgular elde edildi. Tüm aktivite,
1999 zelzeleleri sonrası yapılan deniz araştırmalarıyla haritalanan fay zonu içinde gerçekleşmekte olup kırılmayan yerleri bu haritalar ve şimdiki aktivite sayesinde belirlemek mümkün.
◊ Şimdi bir haftası geçmiş bu sürecin en kısa vakitte sonlanması için çalışmalar 7/24 devam ediyor. Marmara Denizi içinden geçen faya ilişkin en fazla bilimsel çalışmayı yapan kurum Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Sarsıntı Araştırma Enstitüsü’dür (BÜ KRDAE). Hem bilgi toplayıp tahlil eden hem de bu datalarla master-doktora eğitimi yaptıran ve araştırmacı kimliğini memleketler arası bilim dünyasında geliştiren yegâne kurumdur. Toplanan datalar tüm araştırmacılara açıktır.
◊ Marmara Denizi’nin tabanında uzanan 150 km’lik Ana Marmara Fayı, Doğu Akdeniz’in tehlikeli sismik boşluklarından biridir. Büyük sarsıntılar üretme potansiyeli taşıyan bu fay, birden fazla segmentten oluşur. Karmaşık ve modüllü yapısı onu İstanbul sarsıntısını güç öngörülebilir bir tehdit haline getiriyor.
◊ Her segmentin farklı fizikî özellikleri var. Tarihî olarak bu segmentler 6,5-7,3 zelzeleler üretmiş ve tekrarlanma döngüsünde belirsizlikler gözlenmiştir. Birçok kaynak Marmara için 200-250 yıllık bir tekrarlama dönemi verse de bu, ülkü faylar içindir. Marmara’nın karmaşık fay geometrisi bu çeşit kolaylaştırılmış modellerle açıklanamaz.
◊ İkinci bir belirsizlik de doğu ve batı segmentlerinin farklı davranıyor olması. Batı kesim (Ganos-Tekirdağ) daha sistemli, büyük zelzeleler üretirken doğu segmentler (Orta Marmara-Kumburgaz-Prens Adaları) küçük ve orta büyüklükte sarsıntılarla gerilim boşaltıyor. 2019 ve 23 Nisan 2025 zelzeleleri buna örnektir. Yaklaşık 12 km derinlikten başlayan ve yüzeye ulaşan bu sarsıntılar kısmi güç boşalmasına neden olmuş, komşu segmentlere gerilim aktarmıştır. Zincirleme tesir, çoklu zelzele dizilerinin temelidir.
◊ Tarihî datalarda, Ana Marmara Fayı’nın tek kesim halinde kırıldığına dair delil yok. Bu da gelecekteki zelzelelerin modüllü ve çoklu olabileceğini gösterir.
◊ 1939 Erzincan’dan başlayıp 1999 İzmit ve Düzce sarsıntılarıyla Marmara Denizi’ne ulaşan 7’nin üzerindeki sarsıntılar, Kuzey Anadolu Fayı’nın döngüsünü Marmara’daki sismik boşlukla tamamlamaktadır. Bu boşluğun 6-7 aralığında sarsıntılarla doldurulması, müşahedelerle örtüşmektedir (23 Nisan depremi). Her ne kadar ‘süper döngüler’ bilinse de Marmara Fayı’nın yakın periyotta 7,4’ün üzerinde büyük bir döngü oluşturma potansiyeli hudutlu görünmektedir.
◊ Mümkün zelzelelere ait farklı görüşlerin ortaya çıkmasının temel nedeni, araştırmacıların farklı bilgi birikimlerine dayalı olarak geliştirdikleri bilimsel modellerdir. Bu modeller, her yeni zelzele sonrası alandan elde edilen datalarla test edilmekte, gerektiğinde revize edilmektedir. Bu süreç, bilimin tabiatında yer alan dinamik ve daima gelişen bir yaklaşımı yansıtmaktadır. Bilhassa jeofizik mühendisliği hocalarımız ortasında temel bahislerde büyük görüş ayrılıkları bulunmamaktadır.
7/24 data izleme
◊ KRDAE, 1999 Gölcük zelzelesi sonrasında devlet kurumlarımızı ve kamuoyunu süratli, hakikat ve vaktinde bilgilendirme konusunda değerli bir rol üstlenmiştir. Hudutlu teknik imkânlara karşın, 7/24 bilgi izlenmiş, geceleri toplanan ön datalar sabahları uzmanlarca değerlendirilmiş ve sonuçlar günlük olarak kamuoyuyla paylaşılmıştır. Bu süreç kamuoyunda büyük bir inanç oluşturmuş ve sarsıntı şuurunun gelişmesine kıymetli katkı sağlamıştır. Anlaşılmazlıklar endişelerin kaynağıdır. Bu nedenle toplum açısından
en değerli yaklaşım, bilimsel değerlendirmeler içinde mümkün en berbat senaryoya nazaran hazırlık yapılmasıdır. Toplumu muteber ve şimdiki bilimsel bilgilerle bilgilendirmek, muhtemel risklere karşı hazırlıklı olmak için büyük ehemmiyet taşımaktadır.
‘Ekrana hususun uzmanı olmayanlar çıkıyor’
Dr. Gülsen Uçarkuş-İTÜ Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi
Marmara Denizi, Doğu Anadolu Fayı ve başka etkin fay sistemleri üzerine paleosismoloji ve faal tektonik odaklı projeler yürütüyor.
◊ Zelzele hakkında bilgi kirliliğinin artmasına sebep iki aktör var: Medya ve yerbilimciler. Medyanın yanlışsız uzmanlara ulaşma zaruriliği var. Örneğin ABD’de San Andreas Fayı, Japonya’da büyük fay çizgileri var fakat buralarda yerbilimciler televizyonlarda sıkça konuşmaz. Zira halkı ilgilendiren kısım sarsıntı mühendisliğidir; binaların yer uygunluğuyla inşa edilip edilmediği üzere. Türkiye’deyse birtakım yerbilimciler, sarsıntı araştırması yapmadan, yayın üretmeden ve projelerde yer almadan yıllardır ekranlarda konuşuyor.
◊ Biz günlerdir çalışıyoruz ancak çıkıp yorum yapmıyoruz. Zira yeni bilgilerle, sismolog ve jeolog hocalar birlikte zelzelesi anlamaya çalışıyoruz. Sarsıntı olur olmaz televizyona çıkmak, bu mevzuyu muhakkak anlamamanın birinci işareti. Şimdi sarsıntının sistemi çözülmeden, fayın yüzeyde ne kadar kırıldığı bilinmeden senaryolar üretildi ve bunların birden fazla yanlıştı. Bu sarsıntıda deniz tabanında oluşan deformasyonun sismologlar tarafından incelenmesi gerekiyor. Bu araştırmaları yapacak olanlar, Kandilli Rasathanesi, Boğaziçi Üniversitesi ve öteki üniversitelerin sismoloji kısımlarıdır.
◊ Aslında fikir ayrılığı yok. Yalnızca ekranlara mevzunun uzmanı olmayanlar çıkıyor. Kuzey Anadolu Fayı, Erzincan’dan Saros Körfezi’ne uzanan bir levha hududu. Bu sistemin sadece 15 km’lik bir bölümünde 6,2 büyüklüğünde bir sarsıntı yaşadık. “Enerji boşaldı, tehlike geçti” demek büyük bir yanılgı. Bu telaffuzlar, cehaletten kaynaklanıyor. Bu süreci bilimsel sorumluluğu olan akademisyenler üzülerek izliyor zira bilgi kirliliğini durdurmak neredeyse imkânsız. Fay, deniz tabanında uzanıyor ve birkaç modülden oluşuyor. Her fay segmenti vakitle yırtılır ve biz bunu zelzele olarak hissederiz. Şu an konuşulması gereken, İstanbul ne kadar hazır? Bu, jeologların değil, sarsıntı mühendislerinin ve risk uzmanlarının işi.
◊ 1999 İzmit ve Düzce, 2023 Kahramanmaraş zelzeleleri halkta derin izler bıraktı. Maraş’ta üç fay kesimi kırıldı, akabinde 8 saat sonra Malatya’da yeni bir kırılma yaşandı. Bu durum, sarsıntı fiziğiyle ilgili birçok ezberi bozdu. Bilim dünyasında saygın isimler, 6 Şubat zelzelelerinin literatüre büyük katkılar sağladığını belirtti. Herkes Adalar segmentinin kırılmasını beklerken, fay batıda Silivri açıklarında kırıldı. Bu cins gelişmeler bilimsel platformlarda tartışılmalı. İstanbul’u ilgilendiren kısım, güneyimizde deniz tabanındaki tehlikeli fay sınırı. Kesimli yapısı nedeniyle
6-6,5 büyüklüğünde zelzeleler üretiyor. Bazen bu modüller birlikte kırılırsa, 1509’daki üzere 7’lik sarsıntılar olabilir. Lakin aslında korkmamız gereken fay değil, binalar.
◊ Halkın yapması gereken tek şey hazır olmaktır. Fakat halk çok travmatize, çok hassas. O yüzden bilgi kirliliği büyük ziyan veriyor. Beşerler sarsıntının kendisinden değil, binaların altında kalmaktan korkuyor. Bu çok makûs bir tecrübe ve yaşanmış bir gerçek. Medyanın buna hassas yaklaşması gerekiyor.
‘Denizin altında müşahede sınırlıdır’
Doç. Dr. Onur Tan-İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Kısmı, Sismoloji Anabilim Dalı
Türkiye/Ege/Kafkasya etkin tektoniği, zelzele yırtılma modellemesi, sarsıntı büyüklüğü belirlemesi ve dönüşüm münasebetleri, sarsıntı tehlike tahlili üzere birçok alanda çalışmaları var.
◊ Marmara’da zelzele olmayacak demek bilimsel olarak imkânsızdır. Tarihi kayıtlarda yıkıcı tesiri olan sarsıntılar olduğu bilindiğine nazaran yenilerinin de olması kaçınılmazdır. Bir zelzele sonrası yırtılan fayın uç kısımlarında tansiyon yüklenir. Coulomb Tansiyon Değişimi tahliliyle bu kestirim edilebilir. Teorik olarak 0.01 bar ek tansiyon, halihazırda tansiyon yüklü kayaçların kırılmasına neden olabilir. Marmara’daki ana fay üzerinde yeni bir zelzele oluşabilir. Bunun büyüklüğü ve vakti hesaplanamaz.
◊ Sarsıntı anındaki yırtılma, fay düzlemi üzerinde biriken güce ve hareketi engelleyen alanların dayanımına bağlı olduğundan büyüklük söylemek afaki olur. Medyada geçen küsuratına kadar verilen sayılar, bireylerin fayın mümkün yırtılma uzunluğuyla ilgili kendi kanısının bir istatistiksel formülle büyüklüğe çevrilmiş bedelleridir.
◊ Yerbilimciler olarak sarsıntılar ve tabanlar üzerine bilgi toplar, yorumlar ve senaryolar hazırlarız. İnşaat mühendisleri yapılaşmayı, kent plancılar dirençli kentleri tasarlar. Yöneticiler de
uygulamayı sağlar. Lakin bu zincir ülkemizde kurulu değil. Bilhassa İstanbul yüksek katlı apartmanlar ve dar sokaklarla dolu. Son zelzelede beşerler açık alan bulamayarak kaldırımlarda bekledi. Büyük bir sarsıntıda bu sokaklara girilemeyeceği açıktır.
◊ Zelzeleleri anlamaktaki temel sorun, yeraltını direkt gözlemleyememektir. Yalnızca sismometrelerle dinleyip jeofizik metotlarla tahlil ederiz. Bu datalar, farklı modellerle yorumlanır ve bilgi birikimine nazaran farklı çıkarımlara neden olur. Sarsıntının nedeni fay değil, yerkabuğunda biriken gerilmedir. Gerilme, kayaç dayanımını aştığında yırtılma başlar ve sismik dalgalar oluşur. Her yırtılma sonunda bir fay oluşur. Artçıların dağılımı, fayın yer içindeki uzanımını gösterir.
◊ Marmara’da fay zonu denizin altındadır, müşahede sonludur. Yalnızca etraftaki sismometreler ve kimi deniz tabanı sistemleriyle bilgi toplanabilir. Bilimsel yaklaşım gereği farklı bilgiler farklı yollarla tahlil edilir. Bu yüzden yorumlar da farklı olabilir. Asıl sorun, bilgi toplamamış ve tahlil etmemiş birtakım akademisyenlerin kanılarını medyada mutlak gerçek üzere sunmaları. ‘Deprem uzmanı’ kavramı bilimsel olarak yoktur. Farklı disiplinlerden gelen şahısların yorum yapması bilgi kirliliği yaratır. Bilimsel mecmualarda yayını olmayanların yorumları aldatıcıdır. Zelzele konusuna ömrünü vermiş uzmanların bile birinci saatlerde yorum yapması hakikat değildir.
‘Yerbilimleri dünyada en fazla alt disipline sahip bilim kısımlarından birisi’
Prof. Dr. Ziyadin Çakır-İstanbul Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü
Yüksek lisansını 1996 yılında İngiltere’deki Bristol Üniversitesi’nde, bütünleşik doktorasını Institut de Physique du Globe’da yaptı. Bilimsel mecmualarda yayımlanan çok sayıda makalesi var.
◊ Marmara Denizi içinde,
23 Nisan sarsıntısının doğusunda
7 ve civarı büyüklükte zelzele üretme potansiyeline sahip olan ve uzun vakittir kırılmayan fay modülleri mevcut. 23 Nisan zelzelesi bu faylar üzerinde gerilme artışına neden olmuş ve bu da beklenen İstanbul/Marmara zelzelesini vakit bakımından daha öne çekmiş durumdadır.
◊ Uzmanlar ortasındaki görüş ayrılıklarının tek sebebi medyanın yanlış tavrı. Marmara ve hatta Türkiye genelinde hiçbir sarsıntı yahut fay çalışmamış ve bu mevzularda hiçbir bilimsel yayını ve hasebiyle uzmanlığı olmayan bireylere medyada yer verilmekte.
◊ Yerbilimleri dünyada en fazla alt disipline sahip bilim kollarından birisi. Bu nedenle zelzeleyle ilgili sorular zelzele çalışan uzmanlara sorulur.
‘Ortada bilimsel bir tartışma yok’
Volkan Sevilgen-Jeofizik yüksek mühendisi, eski Kuzey Kaliforniya Zelzele Mühendisliği Araştırma Enstitüsü Başkanı
ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) Dış Afet Yardım Ofisi tarafından finanse edilen Balkan ülkeleri için dört yıllık olasılıksal sismik tehlike değerlendirmesini yönetti. Zelzele tehlikesi ve Coulomb gerilim etkileşimi üzerine çalışmaları seçkin jeofizik ve sismoloji mecmualarında yayımlandı.
◊ Aslında ortada bir bilimsel tartışma yok. Biliminsanlarının yaptığı bilimsel çalışmalar var, bir de üniversite unvanı taşıyan şahısların basın açıklamaları. Gerçek bilimsel buluşlar, tıpkı gazetecilerin haber atlatması üzere, kimseye duyurulmadan yayımlanmak istenir; zira bilim dünyasında en kıymetli şey atıftır. Saygın bir mecmuada makale yayımlamak şiddetli bir süreçtir. Bu nedenle, bilimsel süzgeçlerden geçmiş makalelerle basına verilen ham demeçleri karşılaştırmamak gerekir. Bilimsel tartışma olması doğaldır. Zira hem datalar, hem yorumlar hem de evvelki çalışmalar vakitle gelişmektedir. Öbür bir yerde meydana gelen bir sarsıntıdan elde edilen bilgiler, sizi farklı bir yoruma götürebilir.
Deprem sonrası şahıslarda anksiyete, depresyon, daima kaygı üzere tesirler ortaya çıkabilir.
‘Günlük hayatımıza dört elle sarılmalıyız’
Klinik sıhhat psikoloğu Faruk Bozkır sarsıntının bireyler üzerindeki ruhsal tesirini anlattı: “İnsanlar kendi denetiminde olmayacak, olamayacak bir durumdan ötürü ağır bir gerilimle karşı karşıya.”
◊ Beşerler farklı yansılar veriyor zira herkesin ruhsal zenginliği birbirinden farklı. Bu nedenle kimi daha vakar, sakin davranabilirken kimi de biricikliğine, ömür hakkına yönelik önemli bir tehdit üzere algılayıp önemli bir anksiyete yaşayabiliyor.
◊ Kronik gerilimde fizikî, duygusal, bilişsel ve davranışsal birtakım belirtilerin kümelendiğini görüyoruz. Fizikî olarak yorgunluk, baş ağrısı, kas gerginliği, sindirim sorunları, uyku kalitesinin düşmesi, bağışıklık sisteminin bozulmasıyla hastalıklara karşı direnç düşüyor.
◊ Anksiyete, depresyon, daima telaş, duygusal duyarsızlık, genel bir huzursuzluk üzere tesirler ortaya çıkabilir. Kronik gerilim konsantrasyon ve motivasyon kaybına, makus beslenme alışkanlıklarına, uyku düzensizliklerine, bağımlılıklara sebep olabilir.
◊ Sarsıntıyla ilgili tedbirlerimizi almak; kurumlarda, fabrikalarda, okullarda, konutumuzda sarsıntıyla ilgili tatbikatlarımızı yapmak, zihinsel ve fizikî olarak hazırlanmak sağlıklı ve gerçek bir yol.
◊ Doğal afetler hayatın gerçeği. Ebeveynlerin bu hususta sağlıklı bir halde bilgi ve his alışverişi yapması, çocukları bu sürece bilişsel ve zihinsel hazırlaması değerli.
◊ Bir planın olması bireyde denetim hissini, özalgı denetimini arttırır. Bu türlü bir anda kendini savunmasız, çaresiz hissetmesi yerine yapabileceklerine odaklanması onu çok daha güçlü kılar.
◊ Günlük hayatımızın gerektirdiği, ana odaklanarak işimize, eğitimimize, meşguliyetlerimize, hobilerimize, rutinlerimize dört elle sarılmalıyız. Hem yarını düşünerek akılcı stratejiler geliştirmeli hem de bugünü düşünerek günlük hayatın olağan akışında kalmaya devam etmeliyiz.
